Çinli yazar Yan Lianke’nin “Günler Aylar Yıllar” kitabı Jaguar etiketiyle dilimize Erdem Kurtuldu tarafından çevrildi. Çin edebiyatının önemli isimlerinden Lianke. Çin’in karanlıkta kalan yüzünü irdeleyen ve açığa çıkaran bir yazar. Bu yönüyle ülkesinde rahatsızlık uyandırdığı söylenebilir. Kol kırılır yen içinde kalır, Lianke’nin pek tasvip etmediği bir durum. Ülkesinde yapılan haksızlıkları, yanlışları eserlerinde bir bir ortaya koyacak kadar yaşadığı topraklara sadık olduğu söylenebilir. Tarihin yeniden yazılamayacağının farkında ama geleceğin yazılacağına inancı var. Değil mi ki edebiyat hatırlatmak için vardır. Bir toplumun kendiyle yüzleşmesi ancak edebiyat sayesinde olur. Yazar, gerçeklerin üstünü örtmekle değil gerçekleri aşikâr kılmakla mükelleftir. Bir toplumun yaralarını görmesi ve geçmişiyle barışması ancak bu şekilde mümkün olabilir. Lianke de bu şiarla hareket eden yazarlardan. Eleştirel dili yüzünden ülkesinde uzun süre sansürlenmiş. Kitapları yasaklanmış, pasaportuna el konmuş. Dik duruşuyla dünya kamuoyunun dikkatini çekmeyi de başarmış. Lianke, doğru bildiği yolda yürümeyi seçmiş. Eserleri de yürüdüğü yolun aynası olmuş.
Lianke için her şeyden önce şunu söylemek mümkün. Toprağı tanıyan bir yazar. Çiftçi bir aileden gelmesi, çocukluğunda toprakla haşır neşir olması ona toprağın bilgisini ve sevgisini kazandırmış. Ülkesinde toprağın yazarı diye anılması boşuna değil. Günler Aylar ve Yıllar kitabında da toprağa hayat bağışlamaya çalışan bir ihtiyarı anlatıyor. Güneşin kavurduğu toprağa can suyu veren bu ihtiyarın yaşam mücadelesi tüyler ürpertici bir gerçeklikle anlatılıyor. Bu gerçekliği doğadan uzaklaştığımız bu çağda sindirmemiz oldukça zor. Ancak Lianke, bizi ikna ediyor. Açlık çeken sıçanların yeraltında nasıl kıvrandıklarını da bir deri bir kemik kalmış kurtların çaresizliğini de gösteriyor. İhtiyar adam ve kör köpeğin yaşadıklarından bahsetmiyorum bile.
Yüz yılda bir görülen bir kuraklık. Güneşin kan kırmızı gözleri, toprağı kavurdukça Balou Sıradağları’nda hiçbir canlının o güne kadar tanık olmadığı bir kıtlık yaşanır. Güneşin kavurduğu toprak çatlar. Toprak çatlar da insan çatlamaz mı? Çatlar elbette. “Büyük kuraklığın olduğu o yıl, zaman kavrula kavrula küle döndü; gün yakalamaya çalıştığınızda kor gibi elinize yapışıyordu.” diyen anlatıcımız, durumun vahametini sezer ve okura sezdirir. Bundan sonra olacaklar hiç de hayra alamet değildir. Öyle de olur. Balou Sıradağları’nda yaşayan halk, açlıktan ölmemek için köylerinden ayrılıp yollara düşer. Günlerce süren göçün arkasında bıraktığı sesi ve yalnızlığı duyarız. Göç edenlerin başına neler geldiği anlatılmaz hikâyede. Yine de onlardan geriye kalanlar okura gidenleri hatırlatır. Acaba başlarına ne geldi diye merak ettirir. Tabii köy tamamen boşalmış olsaydı belki hayatın Balou Sıradağları’nda durduğuna inanacak, gidenleri de düşünmeyecektik. Geride bir kişi de kalsa hatırlar ve hatırlatır. Köyünü terk etmeyen ihtiyar, en az kendisi kadar yaşlı ve gözleri kör köpeğiyle geride kalır. Ve asıl hikâye kalmaktır, dedirtir. Çünkü bu hikâye bir varoluş mücadelesi ve yaşamın kutsanmasıdır. Bir mısır filizine ümit bağlayan ihtiyar ve kör köpek adeta bir destan yazar. Yetmiş iki yaşında, bakıma muhtaç bir ihtiyarın ve kör köpeğinin yazdığı bu destan gözlerimizi yaşartacak denli etkileyicidir. Gelecek için büyütülen bir mısır tüm insanlığın umudu olur. Verilen bu çetin mücadele insanlık içindir. Hayatın devamı içindir. “ Mısır fidesinin boyu günden güne uzuyordu, fidenin gecenin sessizliğinde çıkardığı sesler bir bebeğin uyurken çıkardığı sesler gibi ince ve yumuşaktı.” İhtiyarın mısır fidesini canlı tutmak için verdiği mücadele akıllara ziyandır. Gücü tükenene kadar savaşır. Açlıkla, sıçanlarla, kurtlarla, susuzlukla savaşır. Ve hep bir yol bulur. Zaten yol tükendiğinde de kendi ölüsünü mısır fidesine gübre yapar. Yeter ki mısır fidesi olgunlaşsın, köylü dönüp geldiğinde toprağa ekecek tohum bulsun. Bulsun ki Balou Sıradağları’da yaşam sürsün.
İhtiyarın ve kör köpeğin dostluğu, kıtlığın yarattığı zor atmosferde ihtiyara da kör köpeğe de güç verir. İhtiyarın dayanağı olur kör köpek. Körlüğün aydınlattığı bir kalbi vardır köpeğin. Gözlerinden akan yaşlar, köpekliğine yorulamayacak kadar insanidir. Belki ihtiyardan bile daha insanidir. Açlığa susuzluğa ve acıya direnir. Sahibini bir kez olsun hayal kırıklığına uğratmaz. Bir hayvanla insan arasında kurulabilecek en güçlü bağ kör köpekle ihtiyar arasında kurulmuştur. Ancak insan çiğ süt emmiştir. Çünkü açlığa dayanamayan ihtiyar, köpeğini yemeyi aklından geçirirken, kör köpek sahibinin hakkı olan yemeğe göz dikmez. Ne yüce gönüllüdür. İhtiyar su taşımak, yiyecek bulmak için köyden uzaklaştığında mısır fidesine bekçilik eder. Umudu yeşertmek için ihtiyarın mücadelesini paylaşır. “ Ağlama, dedi ihtiyar, öldükten sonra eğer bir sonraki hayatımda bir hayvan olarak yeniden doğarsam, sen olarak doğmak isterim, eğer sen de bir insan olarak yeniden doğacak olursan, benim oğlum olarak doğabilirsin, böylece birlikte yaşamaya devam edebiliriz.”
Lianke, verdiği röportajlardan birinde çocukluğunda büyük bir kıtlığa tanık olduğunu söylüyor. Ve o günlerde yaşananların unutulmasını istemediğini belirtiyor. Unutmak insanoğlunu bencilleştiriyor. Günler Aylar ve Yıllar’ı okurken, açlığın, susuzluğun ne menem bir şey olduğunu hissedebiliyoruz. Dünyanın kaynaklarının tükendiğine dair açıklamaların yapıldığı bu günlerde, kıtlık hiç de uzak bir ihtimal gibi durmuyor. Bu çağın insanları olarak bizler Lianke’nin ihtiyarı ve kör köpeği kadar dayanıklı mıyız, bilmiyorum. Romanı okurken empati kurdum. Tüketmek üzerine kurulu hayatımın sunduğu konforu yitirirsem ne yaparım diye düşünmekten alamadım kendimi. Zaman zaman da Knut Hamsun’un açlık romanı geldi aklıma. İki romanın da insana ve varoluşa dair derin düşünceler uyandırdığını söylemek mümkün.
Peki, ihtiyarın mısır fidesini yeşertmek için verdiği mücadeleye değdi mi? Dönüp gelenler ne buldu? İhtiyarın ve kör köpeğin ölüsünden başka bir mısır koçanında yedi diş mısır buldular. “Köyün yedi hanesinden yedi erkek kalmıştı sadece geriye, hepsi de genç ve güçlü kuvvetliydi, yedi dağ sırtına yedi baraka yaptılar, birbirlerine bitişik olmayan yedi tarlaya, güneşin dur durak bilmeyen o keskin ışınları altında, her biri birbirinden körpe olan yedi tane mısır fidesi diktiler.” İhtiyar, öfkeyle güneşi kamçıladığı günlerde, güneşe beni yenemeyeceksin, diye seslenir. Kuraklığa, yalnızlığa, acıya, açlığa boyun eğmez. Ona güç veren yaşamın sürekliğine duyduğu inançtır. Her hareketi, her sözü gelecek içindir. Bencillikten öylesine uzak bir inançtır ki bu, okura pes dedirtir. Ama ihtiyar adam da kör köpek de pes etmezler. Yedi körpe mısır fidesi, ihtiyarın umudunu yitirmeyişinin hediyesidir insanlığa. Yaşamın sürüp gitmesini sağlayan da umut değil midir?
