Dünya düşünenler için bir komedi, hissedenler için bir trajedidir demiş, Zygmunt Bauman. Ne yaşadım ki? Derim bazen. Utanırım, benim de canım acıdı demeye. Dünya; sabır mı, zindan mı? İkisi bazen aynı şeymiş gibi gelir bana. Çatlayan fay hatları, gecikmiş halk ayaklanmaları. Hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı günler bu günler. Öyle değişiyor, öyle değişecek ki, her şey birden! Bir değirmenin dişleri arasında canlı, yaralı ve öylece asılı bırakacak her şeyi, herkesi. Sanki bizim çocukluğumuzda başlamış bir lanet hızla sarıyor dünyayı. Ölüm, gövdeden gövdeye bir fısıltı. Bütün diriler elleriyle besliyor katillerini. Son yüz yıl şiddetin ayan beyan bir vesikası. Tanrı’nın gücüne gider mi, bilmem. Benim gücüme gidiyor. Dinin, diyanetin, dillerde ayetlerin olduğu her yerde çocuk istismarı, ırkçılık, kadın cinayetleri, tecavüzler, yolsuzluklar, haksızlıklar haksızlıklar… Şarkıda şairin dediği gibi Her şey sermaye için sevgilim. Namusumla vergimi ödüyorum deyip insan pazarlamaktan hiç vazgeçmeyen Matilda Manukyan’a mahallede basit bir terziymiş gibi saygı duymaları da bu yüzdendi. Benim çocukluğumda mı böyle değildi, yoksa yalnız ben mi kalbinden tırnaklarının ucuna kadar insan bir ihtiyarın kucağında büyüdüm? Bilmiyorum. Bu günlerde yalnız kedere kurulmuş bozuk saatler gibi ben de göğsümün üstüne elimle bir iki kez vurduğumda çalışmaya başlıyor, bozuk bir tüfek gibi patlayarak kalbim. Bu kadarına bile tahammül edemiyorum bazen. Yaşadığım bu kasabaya ilk taşındığımda bitişiğimdeki evde yaşlı bir kadın otururdu. Leman teyze. Huysuz, hırçın, insan sevmez bir ihtiyar kadındı. Bahçesine giren çocukları gözünü kırpmaz, taşlardı. Ben öyle sanırdım. Çok sonra öğrendim ki, kapısını örtüp ağlarmış. Kimseyle konuşmaz, iyi geçinemezdi. Yine de iyiliğini dara düşenden esirgemezdi. Elinden bir bardak su içmezler diye, iyiliğini geceleri sessizce kapılarının ağzına bırakır evine dönerdi. İyilik bir hatıradır derdi. Çocuk yaştan ilk gençliğine kadar ömrünün en güzel günlerini genelevlerde, pavyonlarda geçirmişti. Çok sonra öğrenmiştim, elinin üzerindeki yaranın nasıl olduğunu. Elinin üzerinde dövmeden bir numara vardı. Dövmesini silmek için üzerine sıcak ütü basmıştı. Yara gider izi kalır, buna denir sanırım. İnsanı kötüye, suça iten toplumun kendisidir. Böyle şeyler el birliğiyle işlenmiş cinayet gibidir. Çoğunluk böyle bir suça ortak olduğunu bile bilmez. Çünkü kamunun kamu davalarından haberi olmaz.
Gözlerinin içine ne zaman baksam görürdüm. Ütüsüz gömlek gibi gözlerinin içinde insan, çıkmaz bir leke gibi dururdu. Yabani güvercinler gibiydik ikimiz yan yana kalabalığın uzağında. Bir gün aynı dala konduk. Ben bir fanusun içindeydim, bilmezdim dışarıda hayat nasıl? O’ysa bir oltanın ucunda çırpınan bir balık gibiydi. Yanında ilk kez beş dakika oturduğumda, pratiğe geçmedikçe bütün teorilerin insanı öldüren şeyler olduğunu öğrendim. Ne mutlu ana rahmini teğet geçip gidenlere derken bile doğmuş olmanın travması içindeydi. O günler bana öleceğimi söylemişlerdi. Eve dönerken yüzüm asıktı, yolumu kesmişti. Sanki dünya sırtımda açık bir yara, ağır bir kaya gibi duruyordu. Öyle çok insan görmüş, öyle çok insan dinlemişti ki, halden anlıyordu. O gece avlusunda bir sofra kurmuştu. Seksen küsur yaşındaydı. İçini kimselere açamayan o yaşlı kadın, o gece kalbini de kapısını da bana açmıştı. Bana bir sigara uzatıp bir kadeh doldurmuştu. Yoktu hiç söyleyecek bir şeyim. O anlatıyordu, ben dinliyordum. İşte o günler öğrendim, iç çekmekten insanın kalbinin bozulduğunu, gençliğinin dalında bir gonca gül gibi patlamadan solduğunu. Bazı insanlar bazen aynı hayatı yaşar, aynı biçimde başka yerlerde, başka zamanlarda. Hiçbir zaman diğerleri arasında kendilerine bir hayat kuramadan. Hayatsız Kadın “Ayşe” gibi. Leman teyze bir Mayıs sabahı biz tanıştıktan sonra herkesi benim gibi sandığı için evinde misafir ettiği iki genç insan tarafından yastıkla boğulup öldürüldü. O sıralar çok uzaklardaydım. Döndüğümde kırık bir çevrenin içinde yırtık bir fotoğrafını bulmuştum sadece. İnsan her şeyi onarabilir, yırtılmış bir fotoğrafı bile, ama onun verdiği hissi silip atamaz bir daha asla. Avlusu bu dünyanın en güzel avlusuydu. Onu kimsesizler mezarlığına gömdüler. Bir zamanlar avlusundaki tulumbadan su çeken komşuları; o ölünce bahçe kapısını kırmışlardı, camlarını taşlamış, eşyalarını yağmalamışlardı. Varlığını sonsuz vergiye bağlayan kurumlar ve akrabaları etiyle, kanıyla kazandığı her şeyi aralarında bölüştüler. Ama onu kimsesizler mezarlığına gömdüler. Suçu neydi peki? Suçu bir başka Ayşe olmaktı. Sicili ancak ölümünden kırk yıl sonra silinecekti üstelik. Tıpkı Ayşe’nin de dediği gibi. Neden, toplumun vergileriyle hayat bulduğu bir genelevden çıkmıştı çünkü. Tükrükçü gibi. En marjinal kitaplarda, en aykırı yazarların bile sadece insanı aşağılayan bir kelime olarak kullandıkları, orospu deyip geçtiği biri olarak yaşamanın ağırlığı kadar insanların da ağırlığı altında kalarak. Oysa orospu-orospuluk kavramlarını ilk kez en doğru biçimde Kemal Tahir kullanmıştı: Orospunun dişisi, erkeği olmaz. Orospuluk huydur. Söz verip tutmamak, borcunu inkâr etmek, birini casuslamak, arkadan adam vurmak, kendinden zayıfı ezmek; hatta korkmak bile yerine göre orospuluktur.” Sorsan kimseler kabul etmez, sahiplenmez toplumun gizli talebidir.
Hayatsız Kadın “Ayşe” dünyanın bütün kadınlarından sadece biri. Çocukları da temsil eder, yetişkinleri de. Sadece dokuz yaşında öz amcası tarafından tecavüze uğramış, eğitim nedir bilmez bilinçsizce çoğalan bir anne babanın evladı olarak dünyaya gelmiştir. Ve bu eğitimsizliği sadece yoksulluk kötü geliştirmiştir. Yetimhanelerden genelevlere, oradan sokaklara insan eliyle itilip durmuştur. Ne çocuk olmak, ne doğmuş olmak değil suçu. Suçu insanların arasında bir insan olmak. Benim korkum yok, bu ülkede babalarının çocuklarını doğuran kız çocukları var. Bazı kitaplar sadece eğitim içindir. Ve eğitim aslında sadece birlikte çocuk yetiştiren iki kişi arasında gelişir. Okullarda, kurumlarda değil. Okullarda, kurumlarda eğitim olmaz, öğretim olur. Bu açıdan Hayatsız Kadın “Ayşe” evde eğitimin başarısız olduğu bu ülkede bir eğitim kitabıdır. İbretler silsilesi olarak değil ya da acı, trajik bir hayat öyküsünden başarı hikâyesine bir örnek, hiç değil. Bir kadının bir erkek karşısında ya da bir erkeğin bir kadın karşısında neler yapması gerektiği konusunda bir kitap da değil. Tek başına insanın, insanlar içinde kendini neye karşı nasıl savunması gerektiği üzerine bir kitap. Bir roman olsaydı, belki çok daha edebiyatla ilişkili bir şey olduğu için dikkatleri üzerine çekebilirdi. Öyle sanılırdı. Böylesi yanılmayı sevenler için tabii! Bana kalırsa bu bir biyografi kitabı da değil zaten. Bazı şeylerin kendilerine has literatürlerdeki tanımlarına zıt tanımlar yapmak zorundayız. Çünkü söz konusu bir insan. Sermaye değil, üzerinde etine işlenmiş etiketli bir nesne değil. Ama düşünce insan da kırılan bir şeydir, bazen bir daha onarılamayan. Onarıldıkça kendinden başka bir şey olan. Kitabı Alper Uruş kaleme almış. Böyle bir kitap çalışmak ne cesaret işi ne de prim. Böyle bir kitap burada bir hata var, burada bir haksızlık demenin bir başka biçimi. Ayşe Tükrükçü, konusunu hayatından alan bu kitapla neler başardı dersiniz? Toplumun itelediği bu insan toplum için neler yaptı dersiniz? 2016 yılında evsizleri topluma geri kazandırmak amacıyla kurulan Hayata Sarıl Derneği ile Hayata Sarıl Lokantası’nı açtı. Evsizlere böylece hem tok uyudukları bir ev hem iş olanağı sağladı. Bu insanların suça karışmasını, intihar etmesini önledi. Aynı ismi taşıyan bir de iyileştirme merkezi. Bütün bunlara bakınca Ayşe kendini mi değiştirdi? Diyeceğiz, hayır. Akıllı bir çevre mühendisi gibi çevresini değiştirdi. Elinin değdiği yerlere tohumlar serpti. İnsanlar öz evlatlarına kıyarken, o bugün hâlâ kaybettiği cenazesini bile düştüğü tuvaletten çıkaramadığı çocuğunun yerine bir sürü genç insanı koydu. Yaralara merhem gibi işlere adadı kendini.
Sizi de değiştireceğiz bir gün. O gün hiç uzak değil. Acıdan üstün acılar sürmeye devam ederken, evim dedikleri yerlerde kadınlar öldürülürken, çocuklar en güvenli yerlerde istismara uğrarken, bu şiddetin bu vahşetin erkekleri de hızla dişlerinin arasına aldığı bu değirmende yasaların ve inançların bunlara çözüm üretmesi gerekirken en ucuz tabirle bütçe hesapları peşinde uygulanması gereken hiçbir şeyin uygulanmadığı bu günler, orospu diye yaftalayıp ittikçe, savurup toplumdan en uzağa atıldıkça bile vergi ödesin diye hayatlarına prangalar bağlayan bu sistem dünyanın her yerinde bir gün yüz üstü düşecek. Her şeyi sık eleyip ince dokuyanlar şunu hep görmezden geliyor, bu dünya genelevlerin vergisiyle dönüyor. İnsan öyle bir yanılıyor, yanıldığı yanlışa öyle çok tapıyor ki, içinde bulundukları toplumları en iyi bilen peygamberlerin bile hayat kadınlarına merhamet duyan, saygı gösteren insanlar olduklarını kabul etmek istemiyor. Koca Mevlana’nın dergâhına gelen ve önünde diz çöküp sen utanma dediği kadının hayat kadını olduğunu bilmiyor. Dillere pelesenk olan o İlk taşı günahsız olanınız atsın sözlerinin İsa’nın bir hayat kadınını savunurken kurduğunu bilmeden söylenmesi ne acı. Demek ki, herkesin önce kendini görmesi için sularda, aynalarda kendine bakması gerekiyor. Bu hayatta orospulardan daha tehlikelisi her şeyi ve herkesi alıp satmaya kurulmuş pezevenklerdir. Dost acı söyler, harama el sürmedim diyenler, komşum açken tok yatmadım diyenler, kırkta birciler. Göz yumduğunuz her acıya ortaksınız. Oturup tıka basa yiyip içtiğiniz sofralarda insan eti çiğneyip aslında kan içiyorsunuz. Bir gün bütün dünyanın bütün orospuları kafeslerinden dışarıya çıktığında, örgütlenmek nedir, nasıl olur öğrenip uyguladıklarında insan göreceksiniz. Okuyup iğrendiğinizi, bazen çok az miktarda sadece üzüldüğünüzü söylediğiniz kitapların dışında. Tam olarak söylemek istediğim şeyi Sema Kaygusuz söylemiş aslında, Hiçbir kamu kurumundan, siyasi akıldan, imamdan ulemadan, hiçbir erkek güruhundan kadına yönelik şefkat beklemiyorum. Akıl, izan, empati, merhamet, sağduyu, ilke bunların hiçbirini ummuyorum. Tek dileğim bütün kadınların topluca çıldırması. Hayatsız Kadın “Ayşe” sadece okunmasın, Hayata Sarıl Lokantasına da gidilsin. Genelevlere ve bankalara gitmekten daha güzel… Zaten hiç anlayamam, Müslüman ülkelerde genelevler ve bankalar neden var? Belki de din ve ticaret ortak bir ideolojidir. İdeolojiler öldürür. Toplumsal tabirle kötüden iyiye evrilen sonsuz iyiye coşkuyla akıp giden bir şeydir. Ne zaman böyle bir kitap okusam içimden örgütlenmek gelir. Çünkü iyilik bir hatıradır. İnsanların kaderleriyle oynamayın. Onlara sadaka değil, hayatlarını geri verin. Ne kadar yakından, ne kadar uzaktan baksam da dünya bazen bir hayvan pazarı gibi duruyor. Kuşları da insanları da çıkarın artık bu kafesten dışarıya. Feminizm de, insan hakları da teoriden pratiğe geçsin artık. Kimse kimsenin gölgesinde açan dikenin büyümesine göz yummasın. Herkes herkesi tanısın. Hayatsız Kadın “Ayşe” bu dünyanın en iyi dizelerini de yazsa ahlaksızlıkta bir kez olsun tökezleyip rengini göstermiş bütün kitaplarından daha kutsaldır. Bu yazının sonunda, işte tam da burada, “Tuzun kuru tabii ne güzel konuşuyorsun” diyenlere sadece şunu söylemek isterim; Ben tuzu yaramın üstüne serpiyorum. Siz sadece tuzu görüyorsunuz. Ben biraz deli yazarım; son kez kemikleşen bu gidişat için yazanlara, yazanlar arasında kalanlara ve okuyanlara şunu söylemek istiyorum: Kemikler de bir gün kırılır, sustuğunuz şeylerle sınanırsınız. O gün bu yazıyı hatırlayanız. Sadece sözle dindar, feminist ya da ne olması gerekiyorsa bu bıçağı yerinden çıkarmak için, olunmaz. Bazen gerçekten dürüst ve ahlaklı bir insan arıyorum, çünkü nefsi için eli, gözü kimseye değmemiş Imannuel Kant’ın öldüğünü unutuyorum.
