“Hikâyedir hayatımı ilginç kılan, dünyayı bana merak ettiren.” Gamze Güller’in Zürafanın Bildiği, Jonathan Franzen bu sözünü doğrular nitelikte bir öykü kitabı. Bir solukta okunan, merak unsuru yüksek, sürükleyici, şaşırtıcı, düşündüren, güldüren, hüzünlendiren on üç öyküden oluşmakta. “Beşinci Köşe/İçimdeki Kalabalık, Durmuş Saatler Dükkânı (öykü), En Çok Onu Sevdim (novella) eserlerinden sonra Everest yayınlarından çıkan Zürafanın Bildiği geçtiğimiz günlerde okurlarıyla buluştu.
Beşinci Köşe ile 2013 Orhan Kemal Öykü Ödülü’nü alan Gamze Güller, Durmuş Saatler Dükkânı’nda edebiyat ve felsefenin her daim sorguladığı zamanın, döngüsel mi sarmal mı olduğuna değinmiş; öyküleriyle aynı yola çıkan dertleri anlatmıştı. Birbirinin içine geçen sarmalı döndürme isteğine, insanoğlunun sıkışmışlığına, olamama hâline, bunalımlarına değinmişti. Bu sarmal yapıyı Zürafa’nın Bildiği’nde daha belirgin bir biçimde görüyoruz. Bir öykü kahramanının bir başka öyküde karşımıza çıkması hatta öykü sonlarının sürpriz bir biçimde bitmesi ve bir başka öyküye bağlanması kitabın tematik bütünlüğünü teknik olarak da destekler nitelikte.
Güller, aldığı mimarlık eğitimi ile dünyaya bakışını şekillendirirken yazar olarak baktığı her yerde ayrıntıları görmekte ve daha büyük resimlere ulaşmakta. Yazar, zaman içinde mekândaki değişimi, kıymet verdiğimiz şeylerin örselenişindeki rahatsızlığını dile getirir öykülerinde. Mekânları sadece bir atmosfer olarak değil de öykünün ana bileşenlerinden belki de karakterlerinden biri gibi kullanmaya çalıştığını söyler. Yaşanmışlıkların nesnelere başka değerler kattığını hissettirir yazdıklarında. Samimi, içselleştirilmiş hikâyelerle çıkar karşımıza. Özellikle pandemi sonrası evlerimiz birer hapishaneye dönüşürken insanlarla ilişkilerimize sınırlar çekerken yaşantımızı kapalı küçük dünyamız içinde kurmaya çok alıştık ne yazık ki. Büyük şehrin tek tipleşmiş insanlarının, yoğun bir çalışma temposu içinde giderek duyarsızlaştığını görürüz Zürafanın Bildiği’nde. Birbirine benzer, konfor alanı yüksek, sadece kapıları kendimize açılan çevremize kapanan evlerimiz, izole bir hayat sürdüğümüz tutsak alanlarımızdır yazara göre. Kafes ve Araba öyküleri bu hapsedilmiş hayatları çok ironik bir biçimde yansıtır. Evimin Yolu’nda birbirine benzeyen evler kutu olarak nitelendirilir. Kitabın isminden ve “Ama sen ormanı hiç görmedin ki. Sen hep buradaydın. Kafesi getirip senin üstüne koydular.” sözlerinden de anlaşılacağı üzere yazar, hayvanları öykülerin merkezine alır. En Çok Onu Sevdim novellasında Güller, bir apartmanı insan gibi anlattığında yazarın mekâna verdiği önemi çok iyi hissetmiş ve o apartmanı, duyguları olan bir insan gibi görmüştüm. Zürafa’nın Bildiği’nde de yazar, doğanın dengesinin bozulmasını hayvanlarla empati kurarak yansıtır okuyucuya. Zürafa ekseninde doğadan koparılan hayvanları anlatırken bir hayvanat bahçesinde hapsedilmiş hayvanlardan farkımızın olmadığını, doğada en vahşi hayvanın da insan olduğu vurgusuyla anlatır. “Bilip de susar hayvanlar. Her yerde gözleri var, her yerde kulakları. Dünden bugüne, bugünden yarına evrenin zamansız bilgisi var onlarda.”
Kitabın ilk öyküsü Yüksek’in son öykü Tahnit ile ilintisi, Tahnit’in diğer öyküleri bütünleyen yapısı ve sürpriz sonu; Danse Macabre’de gündelik hayatın doğal bir yansımasını sıkışmış dar bir mekân dolmuşta bilinç akışıyla muazzam işlenmesi; Kafes ve Araba ile sınırlarımızı aşamama, kendimizi mahkûm ettiğimiz hayatlar; Kara öyküsünün Lubyanka’da İnemeyen Köpek ile daha bir derinleşmesi ve anlam kazanması; iki küçürek öykü Beklerken ve Çeyiz’in sarsıcılığı ve duygu yoğunluğu; Dünyanın Kenarı’nda adeta bir kaplumbağa kabuğuna hapsolup yaşayan görünmeyen Melda’yı, Işıklı Zarife’de ışıklı kirli bir dünyada lame rengi platform topuklu ayakkabılarından kurtulup çocuk masumiyetiyle oğlunun ışıklı ayakkabısını giyerken dünyası güzelleşen Zarife’yi ve Evimin Yolu’nda benzer mimari yapılar içinde adresini bulamama, kayboluş okuyucuyu sarsacak ve derinden etkileyecek. Öyküleri okurken hayatı sorgulayacak, hüzünlenecek ama bir taraftan da huzur bulacak, yazarın yer yer mizahi üslubuyla tebessüm edecek, samimi diliyle sarmalanacaksınız. Kurmacanın hayatın doğallığı içinde verilmesi, kimi zaman distopik ve fantastik ögelerin kullanılması, farklı tekniklerle öykülerin zenginleşmesi Zürafanın Bildiği’ni özel kılmakta.
Yüksek öyküsünde çaycı İsmet, bir plazanın yirmi beşinci katındaki depoda karşılaştığı zürafaya “Dünyanın tepesinden bakmak nasıl bir duygu zürafa kardeş? Yüksekten her şeyi görmek, her şeyi duymak. Her şeyi bildiğin halde yine de bu odadan çıkamamak. Bu dünya hepimize küçük birer oda aslında be.” der. Zürafa sevimliliği ve uzun boyu ile bilinen bir hayvan. İnsanoğlu çoğu zaman bu sevimli hayvan gibi bakmıyor mu hayata? Uzaktan, seyir hâlinde. Her şeyi görüyor, biliyor, duyuyor ama üç maymunu oynuyor. Uzaktan seyretmek konforlu bir güven alanı oluşturuyor kendine. Mesafesini koruyor. Boynunu eğse, burnunu soksa meselelere gerçekleri görecek aslında. Zürafanın ne bildiğini sorgulamak için zürafa gibi mi bakmalı hayata? Kitabın epigrafındaki Kızılderili atasözüne kulak verecek olursak “Her hayvan sizden daha fazlasını bilir.” Tahnit’teki Ali Rıza Bey’in de söylediği gibi zürafanın bildiğini bilmek yetmez. Maharet yapamadığını yapabilmekte. Yoksa insanlığımız neye yarar, öyle değil mi?
Kaynakça:
Güller Gamze.(2024). Zürafanın Bildiği. İstanbul. Everest Yayınları.
Yangın Aslanoğlu Birgül.(2021). Durmuş Saatler Dükkânında Zamana Yenik Düşmeyen Öyküler.edebiyatburada.com
Çinçin Yunus. (2024). Gerçeklere Uyandıran Öyküler.edebiyatburada.com
Kitabı çok iyi anlatıyor bu yazı. Bravo!