Bu eserde 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren yazar ve okur çevresinde popülerleşen çok kısa öykü türünün Arap dünyasından örneklerine şahit olacaksınız. Amerikalı roman ve öykü yazarı Ernest Hemingway’in 1925’de kaleme aldığı ilk çok kısa öykü örnekleriyle birlikte yazın dünyasında yerini alan çok kısa öykü türünün Arap edebiyatındaki ilk örnekleri, 1930’ların başında dergi ve gazetelerde yayımlanmıştır.
Faslı yazar ve eleştirmen Cemîl Ḥamdâvî’ye göre Arap edebiyatında çok kısa öykü türünde ilk örnekler veren Iraklı yazar ve öykücü Noel Ressâm (نؤئيل رسام ( ’dır.[1] Ancak bu yazarın yaşamıyla ilgili neredeyse hiçbir bilgiye ulaşılamamıştır. İlk örnekler olmalarından dolayı bu çalışmada Noel Ressâm’a ait iki adet çok kısa öyküye yer verilmiştir.
Çok kısa öykü türü Batı edebiyatında; very short story, short-short story, microfiction, minifiction, sudden fiction, flash fiction; Türk edebiyatında; kısa kısa öykü, çok kısa öykü, minimal öykü, mini öykü, küçürek öykü; Arap edebiyatında ise ḳiṣṣa ḳaṣîra cidden, ḳiṣṣa vamda, ḳiṣṣa minîmaliyye, luḳṭa ḳiṣaṣiyye, ḳiṣṣa tvîtîriyye olarak adlandırılmaktadır.
Çok kısa öykünün bağımsız bir tür olduğunu söyleyen yazın eleştirmenlerinin yanı sıra, kısa öykünün bir alt türü olduğunu söyleyen eleştirmenler de vardır. Yazın eleştirmenlerinden James B. Hall, çok kısa öykünün, kısa öykünün bir alt türü olduğunu, ancak derece açısından belirtilmesi gereken birtakım farklardan da söz ederek şunları söyler:
Kısa öykü bütünlük gösteren sahneler içeren bir kompozisyonken, kısa kısa öykü tamamlanmamış sahneler sunar; ve kısa öyküye oranla, gerçek hayatta sahip olduğu ölçülerini öyküde bire bir koruyan imgeler çok daha azdır. Giriş cümleleri okuru uzaklara, kurmacanın gölgelerle kaplı alanlarına taşır – ve bu açıdan kısa öyküden daha güçlüdür –; bitiş cümleleri ise genellikle daha sezdirimci ve daha derin tınlamalara sahiptir.[2]
Öykü eleştirmenlerinden Necip Tosun ise çok kısa öykü için şunları ifade eder:
Kısa kısa öykü sona yönelik bir metindir. Tüm anlatım, finale odaklanmıştır. Sonlarda ise genel beklentileri boşa çıkaran sürpriz bir yan vardır: Çarpıcılık. Anlatı, bu çarpıcı son cümleye göre kurgulanmıştır. (…) Meselenin en az sözcükle anlatılması amaçlandığından ötürü sözcük seçimi ve rafine dil, büsbütün önem kazanır. Sözcük yan anlamlarından ziyade asli, hedeflenen anlama hizmet eder. Kısa kısa öyküde, vuruculuk ve etkinin maksimize edilmesi için Poe’nun “tek etki” kuralı uygulanır.[3]
Eleştirmenlerin çok kısa öykü türünün yapısına dâir yaptıkları tespitler, söz konusu türün özellikleri hakkında genel bir çerçeve sunması yanı sıra, çok kısa öykü hakkında genel bir perspektifin oluşmasını da sağlamaktadır.
Kitaptaki öyküler derlenirken hemen hemen bütün Arap ülkelerinden yazarlara yer verilmeye çalışıldı. Dolayısıyla öyküler, genel olarak Orta Doğu coğrafyasının içerisinde bulunduğu siyasi ve toplumsal buhranla birebir örtüşmektedir. Öykülerde başta Arap Baharı olmak üzere kadın sorunları, politika, toplumsal eşitsizlik, sömürü ve işgal gibi temalar işlenmiştir. Tek satırlık öykülerle karşılaşılacağı gibi yarım sayfalık öykülerle de karşılaşılabilir.
[1] Heys̱em Behnâm Burdâ, el-Ḳissatu’l-ḳaṣîra cidden fi’l-ᶜIraḳ, s. 3.
[2] James B. Hall, “Gelenek ve Kısa Kısa Öykü (Çev. Almıla Özdek)”, Adam Öykü, Kısa Kısa Öykü Özel Sayı, 1997, S.12, s.s. 117.
[3] Necip Tosun, Modern Öykü Kuramı, s. 273-274.
