Modern Bir Antigone Uyarlaması
İBB Şehir Tiyatroları, yepyeni bir repertuvarla perdelerini eylül ayında açtı. Gördüğüm kadarıyla yeni sahneleri ve yepyeni oyunlarıyla dolu dolu bir program hazırlanmış. Sofokles’in yazdığı, Sabahattin Ali’nin çevirdiği, Engin Alkan’ın uyarlayıp yönettiği Antigone’de bu sezon başlayan oyunlardan biri.
Antigone, Sofokles’in MÖ 442 yılında yazdığı Thebai Üçlemesi’nin son oyunu. İlk oyun Tiran, Oidipus’un kendisiyle ilgili büyük sırla yüzleşmesini; ikinci oyun ise Oidipus’un gözlerini kör etmiş yaşlı bir adam olarak sürgünde yaşadıklarını konu alıyor.
Sofokles, 10. yüzyılda derlenen Souda sözlüğüne göre, yüz yirmi üç oyun yazmış. Günümüze ise bu oyunların sadece yedi tanesi ulaşabilmiştir. Bu yedi oyundan biri de Antigone’dir.
Sofokles, Antigone’nin konusunu Labdakos ailesinin efsanesinden alır. Bu efsaneye göre kral Oidipus’un oğulları tahta geçme sırası kendilerine geldiğinde aralarında bir anlaşma yaparlar. Bu anlaşmaya göre birer yıl arayla sırayla tahta çıkacaklardır. Ancak Eteokles, sırası geldiğinde tahtı kardeşi Polyneikes’e bırakmayı reddeder. Polyneikes, bunun üzerine Argos Kralı’nın kızıyla evlenip, kayınbabasını Thebai’ye saldırmaya ikna eder. İki kardeş çıkan savaşta birbirlerini öldürürler. Bunun üzerine tahta dayıları Kreon geçer. Kreon, başa geçer geçmez yurdunu savunan Eteokles’in cenazesini, şanına yaraşır bir şekilde kaldırır. Diğer kardeş Polyneikes’i ise vatana ihanetle suçlar ve cesedinin açıkta bırakılmasını emreder. Polyneikes’i her kim gömmek isterse onun da ölümle cezalandırılacağını söyler. İki kardeşini de iktidar mücadelesi yüzünden kaybeden Antigone, kardeşi Polyneikes’in cesedini gömmek istemektedir. Antigone’nin kız kardeşi İsmene ise kurallara uymaktan yana bir tavır alır.
Antigone: “Nefret Etmek İçin Değil, Sevmek İçin Yaratıldım.”
Antik çağlarda Yunanlılar, ölülerinin ruhlarının huzura kavuşması için onlara görkemli cenaze merasimleri düzenlerlerdi. Mezara, daha sonra da kullanmaya devam etmesi için ölünün kişisel eşyaları da konulurdu. Polyneikes’in durumunda yani vatana ihanet gibi suçlamalarda da ölünün açıkta bırakılması uygun görülmez daha çok kent surlarının dışına gömülmesi istenirdi. Yani Kreon, bu emriyle ölülere saygı gösterilmesini emreden, tanrı yasalarına ters düşmüştür.
Bu nedenle Antigone’nin ve Kreon’un çatışmaması imkansızdır. Kreon, iktidar hırsıyla kuru bir inada tutulmuştur. Antigone ise Kreon’un belirlediği yasalara karşı geliyormuş gibi gözükür ama temelde insani olarak istediği tek bir şey vardır: “Ailesine sahip çıkmak.” Antigone, Kreon’a: “Nefret etmek için değil, sevmek için yaratıldım.” derken aynı zamanda bizlere yani binlerce yıl sonrasına da anlatmak istediği hayat dersini ulaştırır.
İşte bunun için Antigone, Kreon’un açıkladığı karara karşı çıkar. Ailesinin sevgisi, kendi ölüm tehlikesinden baskın gelen Antigone; kardeşinin cesedini açıkta bırakmak istemez. Kız kardeşi İsmene, ona yardım etmeyeceğini söyleyince de tek başına her türlü riski göze alarak Polyneikes’i gömer. Fakat nöbetçiler, onu mezardan çıkarırlar. Bunu öğrenen Antigone’nin yüreği, kardeşini o şekilde bırakmak istemez. İkinci defa kardeşini gömmeye çalışırken nöbetçilere yakalanır. Antigone’nin kendi koyduğu yasalara uymadığını öğrenen Kreon, onu hapseder ve ölüme terk eder. Fakat ailesini yok sayan boş inadı nedeniyle Kreon’un sonu da yavaş yavaş gelmektedir.
Sofokles; Antigone’yi binlerce yıl önce yazsa da bugün bile tartışılmaya devam eden iktidar, ahlak, din, toplum gibi kavramlardan bahseden bu metin, hâlâ güncelliğini korumaktadır.
Oyundan Aklımda Kalanlar
-Antigone’nin kelime anlamına bakarak bile, oyunun konusu hakkında fikir sahibi olabiliriz. Anti “yakın, onun yerine ya da karşı”, Gonos ise “evlat ya da aile” anlamındadır. Antigone ise bu iki kelimeden türetilmiştir. Yani “aileye yakın” anlamındadır.
-Oyunun sahne tasarımı, Barış Dinçel’e ait. Dinçel’in, Thebai şehrinin çöküşünü simgeleyen dekor tasarımını oldukça başarılı buldum. Kumlarla kaplanmış Thebai’nin görüntüsü bize hem iktidar hırslarına yenik düşen Kreon’u hem de bir türlü mezarına gömülemeyen Polyneikes’i anımsatıyor.
-Ana hikâyede orijinal metne sadık kalınsa da metinde yer alan güncel göndermeleri, kostümlerde kullanılan ayakkabı, takım elbise gibi kıyafetleriyle sahnede modern bir Antigone uyarlaması izleyeceksiniz. Oyunun başında havai fişeklerin patlaması, video gösterimlerinin yapılması, dekordaki Thebai şehrinin modern görüntüsü Antigone oyununu, günümüz insanının da kendinden bir şeyler bulabileceği bir oyun haline getirmiş ve Antigone’nin hikâyesinin üzerinden yüzyıllar bile geçse hiç eskimeyeceğini bize kanıtlamıştır.
-Oyunun yönetmeni Engin Alkan; İstanbul Efendisi, Çürük Temel, Küskün Müzikal, Huysuz Müzikal, Vişne Bahçesi, Şekerpare ve benim favorim Şark Dişçisi’nden sonra Antigone ile de bir kez daha kendisine hayran bırakıyor.
-Ayrıca oyuncuların hepsini birbirinden başarılı bulduğumu da belirtmek isterim. Oyunda Antigone’yi oynayan Aslı Menaz’ı ve Kreon’u canlandıran Cengiz Tangör’ü, Teiresias rolüyle Zafer Kırşan’ı, Haimon ve Polyneikes rolleriyle Özgün Akaçça’yı, İsmene ve Euridike rolleriyle Gözde İpek Köse’yi, Komutanı canlandıran Destan Batmaz’ı, Nöbetçi ve Haberci rolleriyle Onur Şirin’i ayrı ayrı başarılı performanslarından dolayı tebrik ederim. Emeklerinize sağlık.
-Son olarak oyunda emeği geçen herkesi, binlerce yıllık bir metne bugünden bakmamızı sağladıkları için teşekkür ederim.
Kendinize bir iyilik yapın ve bu oyunu mutlaka görün derim. Oyunun biletlerini https://sehirtiyatrolari.ibb.istanbul/ adresinden veya Şehir Tiyatroları’nın mobil uygulamasından alabilirsiniz.
İyi seyirler…
Yazan: SOFOKLES
Çeviren: SABAHATTİN ALİ
Uyarlayan- Yöneten: ENGİN ALKAN
Dramaturg: SİNEM ÖZLEK
Sahne Tasarımı: BARIŞ DİNÇEL
Kostüm Tasarımı: EYLÜL GÜRCAN
Hareket Düzeni: SENEM OLUZ
Işık Tasarımı: MAHMUT ÖZDEMİR
Efekt Tasarımı: METİN KÜÇÜKYILMAZ
Yardımcı Yönetmen: HÜSEYİN TUNCEL
Süre: 90 Dk. / Tek Perde
Oyuncular: ASLI MENAZ, CENGİZ TANGÖR, DESTAN BATMAZ, GÖZDE İPEK KÖSE, ONUR ŞİRİN, ÖZGÜN AKAÇÇA, ZAFER KIRŞAN
Oyunun ilk gösterimi: 1 Eylül 2021
Oyunda Kullanılan Müzikler:
Johann Strauss’un Radetzky Marşı, Franz Liszt (I liberstraum No 3), Jacgues Offenbach (Barcarolle), Tomaso Albinoni (Sol Minör Adagio), Erik Satie (Gymnopedie No:1)
