Emel Koşar'la Neslihan Su Aydın Söyleşti

Emel Koşar’la son iki kitabı hakkında konuştuk.

Neslihan Su Aydın: Şiirin Nabzı’nda çağdaş Türk şiirinin önemli temsilcilerini çeşitli açılardan ele alıp farklı perspektifler sunuyorsunuz. Bu şairleri hangi kıstaslara göre seçtiniz?

Emel Koşar: Şiirleri üzerine en fazla yazı yazdığım şairler Yahya Kemal, Ahmed Hâşim, Âsaf Hâlet Çelebi, Bedri Rahmi Eyüboğlu ve Tuğrul Tanyol. Söz konusu şairlerin ortak noktaları geleneği yeniden üreterek şiir yazmaları. Daha önce Âsaf Hâlet Çelebi, Bedri Rahmi Eyüboğlu ve Tuğrul Tanyol’un şiirlerine yoğunlaşan kitaplar kaleme aldım. Aynı kurumda (MSGSÜ) eğitim aldığım/çalıştığım Bedri Rahmi Eyüboğlu’na ve yine onunla aynı kurumda (MSGSÜ) ders vermekten şeref duyduğum Ahmed Hâşim’e derslerimde de sıklıkla yer veriyorum.
Başlangıcından (Yahya Kemal, Ahmed Hâşim) günümüze (Şeref Bilsel, Hilâl Karahan) modern Türk şiirinin gelişim çizgisini (I. Yeni, II. Yeni, 1980’ler Şiiri, 2000’ler Şiiri) yansıtan yazılarımda edebiyat tarihine yön veren dergileri, tartışmaları, poetikaları ve şiirleri irdeledim. Şiir incelemelerinde müzik, felsefe, halk kültürü, mitoloji, psikanaliz ve adlî tıpla ilgili kaynaklardan faydalandım.

Elbette akademik makalelerimde nesnel bir dil kullandım. Kitabın sonunda yer alan denemelerimde ise şiir dili, anlam, imge, gelenek gibi şiirin temel meselelerine değindim. Makale ve denemelerimin birbirlerini tamamladığına ve kitabımda modern Türk şiirinin seyrini temel taşları ve meseleleriyle okura sunduğuma inanıyorum.

Şiirin Nabzı’nda önem verdiğim şairlerden Oktay Rifat’la ilgili bir yazı yok. Oktay Rifat yatağını sürekli değiştiren bir nehirdir. Oktay Rifaf’’ın Şiirler’ini sözcüklerin kökenleri ve tarihsel serüvenleri açısından incelediğim makalem hakemli bir dergide yayımlanacak. İleride Şiirin Nabzı-Modern Türk Şiiri Üzerine Yazılar’ın ikinci baskısına söz konusu makalemi ekleyeceğim.

N.S.A.: Modern Türk edebiyatının ilk nesilleri kadın yazısına, şair/yazar kadınlara önem verdiler, ancak Cumhuriyet’le birlikte edebiyat eleştirisinde kadınların sistematik olarak göz ardı edildiği görülüyor. Şiirin Nabzı’nda Gülten Akın, Lâle Müldür gibi usta şair kadınların şiirlerinin yanında Betül Dünder, Hilâl Karahan gibi genç şair kadınların şiirlerini de incelediniz. Çağdaş Türk şiirinde, özellikle Milenyum’da kadınların öne çıktığını söyleyebilir miyiz?

E.K.: Türk şiirinde Nâzım Hikmet putları yıktı. Orhan Veli şiiri nehre, II. Yeni ise okyanusa akıttı. Sınırları genişletti. 1980 şiirindeki çeşitlilik 2000’lerin şiirine yansıdı. Ancak hâlâ II. Yeni’nin etkisinde imge panayırına benzeyen şiirler yazılıyor. İmge yığınına benzeyen şiirimsi metinler bütünlükten ve müzikaliten yoksun oldukları için şiirselliği yakalayamıyor. 2000’li yıllardaki şiirin önceki dönemlerden farkı günümüzde şiir dergilerinin/ödüllerinin sayısının artması, şair kadınların şiirleri, yazıları ve çevirileriyle edebiyata damgalarını vurmasıdır. Şair kadınlar 2000’lerin şiirinin yönünü belirlemekteler. Kadınların edebiyattaki yükselişini kimse engelleyemez. Sosyal medyadaki karalama kampanyaları işe yaramaz.

N.S.A: Şiir hakkında yapılan akademik çalışma sayısı son derece az. Çalışmaların büyük çoğunluğu da defalarca söylenmiş sözleri bir kere daha söylemekten ibaret. Bir edebiyat tarihçisi ve şiir teorisyeni olarak bu durumun sebepleri arasında neleri görüyorsunuz?
E.K.: Şiir en eski edebî tür. Şiirin derinliğini hissedebilmek ve şiir incelemesi yapabilmek için kültürel donanıma sahip olmak gerekiyor. Doğu ve Batı şiirini, Divân ve Halk şiirini bilmeden, kuramlardan, mitolojiden, sinemadan faydalanmadan çağdaş Türk şiirini incelemek mümkün değil.

Edebiyat tarihçisi/eleştirmen/okur iyi şiirde kendi kültürel donanımı kadar derinleşebilir.
Şiirin Nabzı’nda Edip Cansever’in “Tragedyalar I” şiirini farklı bakış açılarıyla incelediğim iki makale var. Birinde adlî tıptan diğerinde ise felsefeden faydalanarak şiiri inceledim. Aynı şiiri farklı bakış açılarıyla irdelerken vardığım sonuçlar metnin derinliğini göstermekte.

N.S.A.: Çalışmalarınıza bakıldığında dikkati çeken ilk şeylerden biri isimleri. Hem kendi şiir kitaplarınızda hem akademik çalışmalarınızda metaforik başlıklar kullanmayı sevdiğiniz görülüyor. “Gülüşen Harfler” ismine nasıl karar verdiğinizden başlayarak kitabın serüvenini anlatır mısınız?

E.K.: Şiir kitaplarımın ve akademik çalışmalarımın isimlerine önem veriyorum. Şiirsel ve kitabın içeriğini yansıtan isimler seçmeye dikkat ediyorum.

Haydar Ergülen “Senin harflerin için” şiirindeki “Harflerin gülüştüğünü senin adında gördüm!” dizesiyle nişanlısının adının harfleriyle onun kişiliği arasında bağ kurar. Ergülen’in söz konusu dizesinden ilham alarak kitabıma Gülüşen Harfler üst başlığını koydum. Bu isim Ergülen’in Hurûfîliğe ilgisini de yansıyor. Gülüşen Harfler’de harflere odaklanarak Ergülen’in şiirinin kaynaklarını ortaya koymaya çalıştım.

N.S.A: Gülüşen Harfler’de, şairin esas olarak ele aldığınız iki şiir kitabı var. Aşk Şiirleri Antolojisi ve İdilikler. İki kitabın da aşk temalı şiirlerden oluştuğunu söylemek mümkün. Sözün ve aşkın kutsallığı Haydar Ergülen’in “harflerini” nasıl etkiliyor?

E.K.: Haydar Ergülen eşi İdil ve kızı Nar’a sevgisini yansıtan “İdiller Gazeli” ve “Nar Alfabesi” gibi şiirleriyle tanınır. Özellikle Aşk Şiirleri Antolojisi ve İdilikler adlı kitapları şairin eşine ve kızına düşkünlüğünü gösteren kitaplardır.

Gülüşen Harfler-Haydar Ergülen Şiiri’nde Haydar Ergülen’in Aşk Şiirleri Antolojisi ve İdilikler’de yer alan şiirlerini harfleri temel alarak inceledim ve şairin beslendiği kaynakları ortaya koymaya çalıştım. Haydar Ergülen’in şiirlerindeki harflerin mitolojik ve mistik göndermelerini açıkladım. Haydar Ergülen’in bütün şiirlerinin merkezinde Nar var. Kitabımda da belirttiğim gibi İdil ve Nar; onun şiirlerinin kaynağı, gözdesi ve çoğalan sesidir.
Ergülen’in gülüşen harfleri; renklerin ve rakamların eşliğinde Türk mitolojisindeki ve Alevi kültüründeki çağrışımlarıyla birlikte yer alır. Aşk Şiirleri Antolojisi ve İdilikler’deki “nar” izleği Ergülen’in şiir serüvenini, zamana, hayata, renklere ve mevsimlere bakışını simgeler.

Hurûfîlikten ve ebced hesabından faydalanan Ergülen, harflerin (İ, D, İ, L, N, A, R) bahçesinde sayı ve renklerin de eşliğinde eşine ve kızına sevgisini ölümsüzleştirir. Haydar Ergülen’in hayat görüşünü yansıtan “nar” (“Bir”in içindeki çokluk ve çokluğun içindeki birliktir. Çokkültürlülüğün, çoksesliliğin, çokrenkliliğin ve ateşin bereketidir.), onun şiirinin kaynağıdır. Şiirlerinde Alevi kültüründen beslenen Haydar Ergülen,“Nar” şiirinde Pir Sultan Abdal’ın “Açılın Kapılar Şaha Gidelim” şiirine gönderme yaparak narın Alevi-Bektaşi inancındaki “çoklukta birlik” ilkesini hatırlar. Geleneği dönüştürürken şiirinin özgünlüğünü korur.

N.S.A: Çalışmanızda, Divân ve Halk şiirlerinde harflerin ne derece önemli olduğunu ve harflerin büyüsü ve mistisizminin Haydar Ergülen özelinde şiirlerde daha derin anlamlar yarattığını ortaya koyuyorsunuz. Çağdaş Türk şiirinde, Haydar Ergülen dışında harflerle ilgilenen başka hangi şairleri söyleyebiliriz? Eğer yoksa, harflerin bu yönünden uzaklaşılmasının sebebi sizce nedir?

E.K.: İnsanlar harflerden yola çıkarak Tanrı’ya ulaşmak isterler. Elif-nâmelerde, lugaz ve muammalarda harfler önemli rol oynar.

Divân edebiyatında harfler ekseninde oluşturulan benzetme ve tasavvurlar vardır. Harflerin dizimi sesin akışını yansıtırken şairin ruh durumunu da imler. Dili en küçük birim olan harfe ve onun karşılıkları sese indirgeyen letrisler evrensel bir dil peşindedirler.

Rimbaud “Sesliler” şiirinde sesli harflerle renkler arasında ilişki kurar. İlhan Berk harfleri resim gibi görür. Örneğin F’yi kendisine benzetir: “esmer, uzun, zayıf ve sabahları erken kalkan.” Hilmi Yavuz ise Hurufî Şiirler’de harflere odaklanır.

İlk üç şiir kitabımın isimleri (Fırça Darbesi, Fısıltı Ritmi ve Figüran Yalnızlığı) “F” ile başlıyor. “F” harfi bağlamında okuru felsefe ve tasavvufta derinleşmeye davet ediyorum.

Emel Koşar Eskişehir’de doğdu. 2003’te Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda “Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanlarında Bâtıl İnançlar” adlı teziyle 2005’te Yüksek Lisans, “Yeni Türk Şiirinde Zaman Anlayışı (1923-1990)” adlı teziyle 2009’da Doktora eğitimini tamamladı. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde öğretim üyesidir. Şiirlerini ve Türk edebiyatı üzerine makalelerini çeşitli dergilerde yayımlamaktadır. Şiirleri İngilizce, Hintçe, İtalyanca, İspanyolca, Romence gibi dillere çevrilmiştir.

Şiir Kitapları

Fırça Darbesi (2011)

Fısıltı Ritmi (2014)

Figüran Yalnızlığı (2016)

Keder Atlası-Seçme Şiirler/The Atlas of Sorrow-Selected Poems (2017)

Sesin Limanları (2017)

Işığın Nefesi (2019)

Araştırma ve İnceleme Kitapları

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanlarında Bâtıl İnançlar (2008)

Şiire Yansıyan Zaman-Cumhuriyet Devri Türk Şiirinde Zaman [1923-1990] (2011)

Sabahattin Eyüboğlu’nun Denemelerinde Sanata Bakış (2013)

Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun Penceresinden Halk Kültürü (2013)