Kakutani, Hakikatin Ölümü’nde göreciliğin ilk olarak Batılı, burjuva ve ataerkil düşünce tarzının önyargılarını ifşa etmek niyetiyle Yeni Sol ve evrensel bir hakikatin var olmadığını savunan postmodernist akademisyenlerce benimsendiğini ama zaman içinde inanç temelli görüşlerini meşrulaştırmak isteyen popülist sağ kanat tarafından ele geçirildiğini söyler (17-18). Burada bir gerçeğin hakikat olarak dayatılmasına yönelik üç tepki söz konusudur: 1. O gerçek hakikat değildir; hakikat bu gerçektir. 2. Hakikat diye bir şey yoktur; göreli gerçekler vardır. 3. Gerçekler göreliyse benim gerçeğim de diğerleri kadar meşrudur. Bu tepkilerin ortak varsayımı, bütün gerçeklerden bağımsız bir hakikatin söz konusu olmadığıdır. Bu sebeple de her biri gerçeklik inşasını meşru varsayar. Oysa Papa Francis’in 2018’de ifade ettiği gibi, “Zararsız deformasyon yoktur. Yanlış olana inanmak çok vahim sonuçlar doğurur.” “Anupothetos”un referansı hakikatin yokluğu ya da gerçeğin göreliliği değil hakikatin varlığı ama kavranamazlığı ve gerçeklerin de göreli ve yanlış olduklarıdır. Bu bakış açısında bir gerçeğin hakikate uygun olmayışı başka bir gerçeğin uygun veya meşru olabileceği anlamına gelmez. Postmodenizm, -Wimsatt ve Beardsley’in deyişiyle “etki yanılgısı” sebebiyle- zannedildiği üzere hakikatin var olmadığı görüşüyle yükselen postmodernitenin arazlarına her şeyin göreli olduğu görüşünü yeniden üreterek destek vermez, aksine, bu görüşü temsil eden yapılar (poiesis) aracılığıyla onun saçmalığını ifşa eder. Lyotard’ın deyişiyle “büyük anlatıların ölümü”, aslında küçük anlatılar olduklarının ayyuka çıkmasından ibarettir.
Hakikatin veya tanrının ölümünün ilan edilmesi söylem olarak bir devletin “hasta” olduğunun söylenmesiyle aynı işlevi görür. Ölüm otoritenin ve ona tabiyetin sona ermesidir. Bir ülkenin kargaşaya sürüklenmesi için kralın ölmesi şart değildir; bunun için kralın öldüğü ya da ölümcül hasta olduğu dedikodusunu yaymak yeterlidir. Tarih, sağlıklı olduğunu halkına göstermek zorunda kalan kral örnekleriyle doludur. Pulitzer ödüllü Kakutani, “hakikat” derken temsil ettiği sınıfın ve o sınıfın çıkarlarına uygun ve vesayet haklarını kollayan gerçekliği ima eder ve ölümüne ağıt yaktığı da hakikat değil bu gerçekliktir. Eleştirdiği Yeni Sol’un ve postmodern akademisyenlerin yaptığını söylediği yanlışı bütün gerçeklerin meşru olduğu tezini çürütmek için tekrarlaması da bu yüzdendir. Zira postmodernizmi postmodernitenin övgüsüymüş gibi okumak aptalca değilse ideolojiktir.
Postmodernizmin hakikatle ilişkisi, modernizmde olduğu gibi onun egemen bir gerçekliğin inşasıyla çarpıtılmasına değil, sayısız gerçekliğin meşrulaştırılmasıyla bulandırılmasına yönelik bir tepkiden doğar. Zira modernite bir metin olarak palimpsestlerin zar zor ve kısmen de olsa okunabilirliğini bertaraf edememişken, postmodernite bunu büyük ölçüde başarmıştır. Büyük ve “yekpare” anlatıların çağının sona ermesi, egemenliğin kurucu anlatısının artık geleneksel anlamıyla bir “anlatı” olarak değil, pek çoğu birbiriyle ilgisizmiş gibi görünen parçaların içine serpiştirilerek -inşa edilmesi değil- oluşturulması demektir. Postmodern edebiyat, gerçekliğin bu şekilde inşasını sıkıştırılmış bir parçalı bir form içinde ifşa eder. Büyük anlatıların alışılmış haliyle bir “poiesis”ten farklı bir şekilde de söz konusu olabileceğini, postmodernitenin yöntemlerini kullanarak metin düzeyinde örnekler. Hakikat yerli yerindedir; buna karşılık gerçeklik zemini artık -bir benzetme yapmak gerekirse “kaynayan kurbağa deneyi”nin sonuçlarına uygun bir şekilde- “sağanak” halinde değil ipince bir yağmur olarak örtmektedir.
“Bazı şeylerin okura bırakılması” da sorumluluğun terkinin bir parodisinden başka bir şey değildir. Zira yazar boşlukların okurun zihninde nasıl tamamlanacağını pek ala kestirebilir. Postmodernitenin yarattığı özgürlük yanılsaması da bu “aşağı yukarı kestirme”den kaynaklanır. Postmodernizmi modernistlerden öğrenmek, Hece dergisinin özel sayısından Marx’ın felsefesini öğrenmek gibi bir şey. Ama madem ki en iyi siber güvenlikçi bir “hacker”dır, kuzuların başına çoban diye “kurt” koymakta da bir sakınca yok. Ne de olsa demokrasinin en büyük kozu, dinsizin hakkından imansızın geleceği varsayımının geçerliliğidir. Eh, sorumluluk üzerine yıkılınca, okura da o sorumluluğu “kurt”lara yani derinliği ve entelektüelliği “Pulitzer” ile onanmış Faust’lara bırakıyor.
Prometheus gibi söyleyeyim: “Buyrun buradan yakın.” Yoksa siz Zeus’un onu sahiden cezalandırdığına inandınız mı?
Künye
Kakutani, Michiko. Hakikatin Ölümü. Çev. Cesi Mizrahi. İstanbul: Doğan Kitap, 2019.
