Okumak… Kimi zaman bilmediklerimizi öğrenmek için, kimi zaman gerçeklerden kaçmak için, kimi zaman da gerçeğin bizzat ortasında bulunmak istediğimizde yaptığımız bir eylem. Ferit Edgü diyor ya “çünkü yazmak da bir eylemdir.” diye ben de “yazmak kadar okumak da bir eylemdir.” diyerek okuyorum.
Okuma serüvenim ortaokul yıllarında başladı. Lise ve üniversitede bugünüme kıyasla çok daha az okumuşum. Son birkaç senedir ise oldukça yoğun okumalar yapmaya, farklı yazarları tanımaya başladım. Okuma yelpazemi genişlettim bir bakıma. Bunda dâhil olduğum okuma gruplarının etkisi yadsınamaz. Okuduklarımız üstüne konuşmak, zaman zaman kitabın yazarıyla dahi sohbet edebilmek de bir okur olarak beni oldukça geliştirdi diyebilirim. Farklı türlerden okumaya, beslenmeye çalışsam da geçtiğimiz yıla şöyle bir dönüp baktığımda yine öykü ve roman üzerine yoğunlaşmışım. Özellikle öykü, geçmiş yıllarıma oranla nicel anlamda bir hayli artmış.
Aşağıda 2021 yılında heybeme dolan kitapların bir kısmından tür ayırt etmeden bahsedeceğim.
- Ödlekler Cesurdur – William Saroyan (Aras Yayıncılık)
William Saroyan, Bitlis’ten Amerika’ya göç etmiş Ermeni bir ailenin Fresno’da doğan ilk çocuğu. Babası da Presbetiryen rahibi. Babası vefat edince yazar 5 yıl yetimhanede kalmış. Eğitimle de arası hiç değilmiş. On beş yaşında okulu bırakmış ancak gerçek hedefi olan yazarlık hayalinden vazgeçmemiş. Sürekli yazmış, dergilere göndermiş ama hep reddedilmiş. Bir gün bir öyküsünün Story dergisinde yayımlanması onun için dönüm noktası olmuş. Hatta 1939’da bir oyunuyla Pulitzer Ödülü almış ama kendisi bu oyununun diğer eserlerinden çok da iyi olmadığını söyleyerek ödülü reddetmiş. Bir dönem dünyayı gezerken ata toprakları Bitlis’e de uğramış. Öykülerin kahramanları kendi aile çevresinden seçilmiş. Belki de anlattıklarının bir kısmını yaşamıştır. Zira okulla arası pek iyi değilmiş, “İçinde Şiir ve Başkaca Her Şey Olan Eski Moda Bir Aşk Hikâyesi” ve “Yabancı” öyküleri bunlara örnek olarak verilebilir.
Öykülerden anladığım kadarıyla, henüz bir kitabını okusam da, Saroyan’ın savaş karşıtı olduğunu söyleyebilirim. (Ödlekler çok güzel öyküydü.) Bunlar dışında yabancı bir ülkede azınlık olmak, eğitim sistemi, kiliseler gibi konular da öykülerde mevcut. Saroyan’ın dili de çok sade. Akıcı ve sıcak bir anlatımla beraber zaman zaman mizahı da kullanmış.
- Sus Barbatus! 1 – Faruk Duman (Yapı Kredi Yayınları)
Bir roman düşünün. Ne kadar hacimli olursa olsun elinizden bırakmadan okuyacağınız, okurken anlatılanları yaşayacağınız, karakterleri kendinize yakın hissedeceğiniz bir roman. İşte, Sus Barbatus! 1 de böyle.
Yazarına 2019 Orhan Kemal Roman Armağanı, Cevdet Kudret Edebiyat Ödülü kazandırmış bir eser. Karlar içinde güçlükle yürüyen iki kişiyle açılıyor kitap. Her yer alabildiğine beyaz, alabildiğini soğuk, alabildiğine buz… Sonradan öğreniriz ki bu iki kişi Kenan ile hamile eşi Zeynep’tir. Çok soğuk bir kış geçiren köyde Kenan ve Zeynep hem açlıkla hem de soğukla mücadele edecektir. Kenan, bir avcı kahvesinde domuzların ecnebi lokantalarına güzel paralara satıldığını duymuştur. Bu sebeple ormana domuz avlamaya çıkar. Kenan’ın doğayla mücadelesi ve sakallı bir domuz türü olan Sus Barbatus’la yollarının kesişmesi bu döneme rastlar.
Kitapta sadece Kenan ve Zeynep’in öyküsü yoktur. 80 darbesi öncesi hava da verilmek istenmiştir. Belki de o soğuk ortam soğuk bir hava ile verilmiştir. Güzel günleri düşleyen devrimci gençler, onlara arka çıkan Mustafa öğretmen, işkenceden öldü diye bırakılan Aynur, onlara karşı olan komutan, Atalay, Kadir Ağa gibi karakterleri de okuruz. Askerlerin eline yaralı olarak geçen Faruk ile komutanın eve kapattığı Aysel’in ilişkisi ise bambaşkadır. Bunlar dışında Sus Barbatus, kurt, kartal, Karagöz (köpek) ve başlı başına “kar” birer karakter olarak yer almıştır eserde.
Eserin dili ise oldukça sadedir. Yer yer masalsı bir anlatımla da karşılaşırız. Mekânlar da bu masalsı anlatıma uygun olarak K.şehri, Ç.Gölü, A.Dağları şeklinde verilmiş.
- Kamburuma Üç Sebep – Recep Kayalı (Bilge Kültür Sanat)
“Ne zaman iyi bir öykü okusam çocukça bir heyecan yaşıyorum.” diyor Recep Kayalı bir söyleşisinde. Bu, biz okurlar için de böyle. İyi bir öyküye başladığımızda aynı heyecanı hissediyoruz. Kayalı’nın öyküleri de bana bu heyecanı yaşatanlardan oldu. Gerek oluşturduğu masalsı öykü dünyası gerekse öykülerinin dili oldukça dikkat çekici.
Öykülerin birçoğunda babalık veya babalarla ilgili durumlar mevcut. Babalarından utanan çocuklar, çocuklarını sağaltmaya çalışan babalar…
Öyküleri tek bir kelimeyle ifade edecek olsam galiba benim için “dışlanma” , “ötelenme” olurdu. “Kamburuma Üç Sebep” öyküsünde ötelenen baba, “Gökte Uçan Hüma Kuşu”nda ötelenen kız çocuğu, “Persona Non Grata”da ötelenen şair, “Önce Dağlar Kar Tutar”da ötelenen baba ve evlat, “Çürüyen Gölgeler Sonatı”nda ötelenen Eyüp, “Fikret Üçlemesi”nde ötelenen domuzlar ve “Kenan Üçlemesi”nde yaşadığı iç sıkıntılarından dolayı kendini ötelemiş bir Kenan…
Öykülerde beğendiğim başka bir şey yazarın aralara serpiştirdiği çok hoş benzetmeler oldu. “Azı dişindeki oyuğu diliyle yoklar gibi kurcaladı kalbini.”, “Dağların rahminden gelen buz gibi su…”, “Kalbine yuva yapan sıkıntı…” ve daha niceleri…
Aslında herkesin bir kamburu var sırtında taşıdığı. Yeter ki “Dünya yatağımızın altındaki bir canavar gibiyken üzerimize bir yorgan gibi örtebilelim birbirimizi.”
- Kış Bahçesi – Güray Süngü (Ketebe Yayınları)
Kış Bahçesi, Türkiye Yazarlar Birliği Roman Ödülü’nü almış bir eser. Roman iki farklı koldan ilerliyor. Sonlara doğru Derya’nın devreye girmesiyle üç de denebilir. Bir yanda yazar Aziz Çalışkan’ın öyküsü bir yanda Harun’un…
Aziz Çalışkan sevgilisi tarafından terk edilmiş, kendini yalnızlığın pençesinde bulmuş, böyle evindeki hamam böceğiyle (Macit) arkadaşlık falan yapan biri. Bir yazar ama son zamanlarda yazamıyor. Tıkanmış. Maddi anlamda da zorlanıyor. Bir gün bir telefonla tuhaf bir iş teklifi alıyor. İşi bir kızı takip etmek. Neler yapar, kimlerle görüşür not alıp işverene iletmek. Bu teklifle hem bizim hem de Aziz’in kafasında aynı soru işareti: Neden?
Bir yandan da Harun’un öyküsü akar gider. Bir “olur”la evlenmiş ama iyi mi olur, kötü mü olur pek de düşünmemiş biri. Torun torba sahibi. İlkokuldan sevdiği kızın izini sürer. Aslında bir taraftan kendini bulmaktır amacı.
Bu iki karakterin yolu nerede kesişecek derken yazar imdadımıza yetişiyor ve konuyu bir şekilde bağlıyor. Tabii Derya ve Hande’yi de pas geçmemek lazım. Onlar da romanın önemli karakterlerinden.
- Foto Sabah Resimleri – Ayşe Kulin (Everest Yayınları)
Daha çok romanlarıyla tanıdığımız Ayşe Kulin, edebiyat hayatına 1984 yılında öykü ile başlar. Foto Sabah Resimleri ile 1996 Haldun Taner Öykü Ödülü’nü, 1997 Sait Faik Hikâye Armağanı’nı kazanır. Romanlarının da birçoğunu okumuş ve beğenmiş biri olarak diyebilirim ki öykücü Kulin de çok başarılı. O dar alanlarda yaptığı psikolojik tahliller, karakter çözümlemeleri, duyguyu verme, siyasi göndermeler çok iyi diyebilirim.
11 öyküden oluşan kitapta ortak bir tema yok. Öykülerin bir kısmı 1995-1996 bir kısmı 1977-1979 yıllarında yazılmış.
“Foto Sabah Resimleri”, “İnce Bir Hüzündür Yaşamak” yaşlılar ve yaşlılık üzerine diyebileceğimiz öyküler. Okurken hüzünlendiriyor. Bunlar dışında “Duruşma”da ekonomik durumu ile vicdanı arasında sıkışmış bir hâkim, “Taş Duvardır Benim Sevdam”da konak’ta çalışan bir genç kızın maruz kaldığı cinsel şiddet anlatılmış. “Umut” (1996), “Çaya Gelen Konuk” (1979), “Unutmak”(1996) sağ-sol olayları merkezinde olayların şahıslar üzerindeki etkisini vermeye çalışmış. “Sadece 1457 Kupona” öyküsü ise ütopik bir öykü. 90’lı yılların kupon çılgınlığına göndermeler var. “Adil Düzen” öyküsünde ise adı Adil Düzen olan genç bir adamın ismini değiştirme isteğiyle hakim karşısına çıkmasını okuruz. Siyasi ve mizahı ögeler var bu öyküde de.
Ayşe Kulin’in dili sade. Öyküler çok rahat okunuyor.
- Savaş ve Açlar – Hasan İzzettin Dinamo (Tekin Yayınevi)
Böyle bir iç kıyılması istiyorsanız Savaş ve Açlar tam size göre. Çevirdiğiniz her sayfayla acının, fakirliğin, açlığın şiddeti artmakta bir aile daha ne gibi zorluk yaşayabilir merakıyla okumaya devam etmekteyiz.
Hasan İzzettin Dinamo 1909 Akçaabat doğumlu. Ailesi Trabzon’dan önce İstanbul’a oradan da Samsun’a yerleşmiş. Babası önce Yemen’de askerlik yapmış.
I. Dünya Savaşı’nda tekrar seferberlik çıkıp askere çağrılınca Sarıkamış’ta şehit düşmüş. Abisi Ali’yi de savaşa kurban veren Dinamo, eserini bu otobiyografik özellikler üzerine inşa etmiş. Eser içerisinde Karadeniz ağız özelliklerini de bolca görmekteyiz.
Anlatılanların yaşanmış olması can yakıyor. Geride kalan Şakire ve çocuklarını açlık ve yoksulluktan kurtulmaları için çözüm aramaya başlıyorsunuz. Ben olsam ne yapardım düşüncesi de aklınızı kemiriyor. Ne zamandır küçücük çocukların aç uyumaları, üstüne üstlük fırsatçı insanların bu insanları kullanmaya çalışmaları derinden yaralıyor.
Kitap gidenlerin değil kalanların öyküsünü anlatmış. Onlar için ölüm bir kurtuluş.
- Antabus – Seray Şahiner (Everest Yayınları)
Ah Leyla! İsmi gibi bahtı da kara Leyla. Annesinin, abisinin korumadığı, babasından sevgi görmeyen, dayak atılan Leyla. Çalıştığı tekstil atölyesinde patronu tarafından, sonra da aşık olduğu Ömer tarafından, en sonunda da para karşılığı satıldığı nikahlı eşi tarafından tecavüze uğrayan Leyla. Dayak yediği akşamların sonunda gözünü hastanede açan Leyla. Sırf çocukları çok sevdiği için dünyaya çocuk getirmek istemeyen Leyla. Beslediği ve bağ kurduğu kuzusu sofralara yemek olduğu için et yemeyen Leyla. Ve gazetelerin üçüncü sayfalarına haber olan Leyla. Leyla da Leyla.
Antabus, bir kadının dramını anlatıyor. Aslında Leyla gibi, çocukluğunda sevilmeyen, ailesi tarafından itilip kakılan, sonrasında eşinden şiddet gören, bu şiddetten kurtulmak için geri dönebileceği, arkasında duran bir ailesi olmayan çok kadın var. Seray Şahiner, Leyla ve Leyla gibilere, o ortamda yetişen çocuklara ses olmak istemiş. Bunu kara mizah tarzında yapmış. Aslında anlatılanlar çok çok acı ama Leyla’nın anlatımından bazı yerlerde güldüğümü fark ettim. Sonra da utandım.
Antabus; anlattıklarıyla dikkat çeken, anlatım diliyle de kendini merakla okutan bir eser.
- Karıncaların Günbatımı – Zaven Biberyan (Aras Yayıncılık)
Eser, 1970 yılında Jamanak gazetesinde 294 gün boyunca tefrika edilmiş. 1998 yılında Türkçe’ye, sansürlü olarak ve orijinal adından uzakta çevriliyor (Babam Aşkale’ye Gitmedi). 2007 yılında ise Aras Yayıncılık tarafından eksiksiz bir şekilde yayımlanıyor.
Eser, merkezine, bir Ermeni aile olan Tarhanyanları alıyor. Varlık Vergisi yasasının çıktığı yıllarda Aşkale’deki çalışma kampına gitmemek için elinde avucunda ne varsa satıp Varlık Vergisi’ni ödeyen baba ve sonrasında fakirliğin getirdiği makam kaybı sonucu paramparça olmuş bir aile. Özelde ise onların oğulları olan ve 3,5 yıllık zorunlu Nafıa askerliğinden dönen Baret’in hikâyesi. Baret, eğitimli bir genç. Askerden döndükten sonra ailesini hiç de düşündüğü gibi bulmuyor. Özellikle annesinin paraya tamahı, Varlık’ı ödediği için Bart’in babasına kini, kız kardeşine davranışları Baret ile annesi arasına aşılmaz duvarlar örüyor. Bu duvarlar aslında ailenin diğer üyeleri arasında bulunuyor. O zamanlarda Baret’in sığınma yeri Büyükada’da yaşayan amcası Dırtad oluyor. Annesinin gözbebeği ise Varlık döneminde servetine servet katmış, insanlara tepeden bakan akrabaları Suren’dir. Böyle bir ortamda Baret, ne yapacağını bilmez bir şekilde oradan oraya savrulmaktadır. Bir yandan hayatın idame ettirmek için iş ve para ararken bir yandan da ailesinin yaptıklarını öfkeyle izlemektedir. Ama bu öfke içten içe bir öfkedir.
- Kayıp Tanrılar Ülkesi – Ahmet Ümit (Everest Yayınları)
Olaylar Almanya’da geçiyor. Eserin merkezinde zamanında birtakım siyasi olaylardan ötürü Almanya’ya göç etmiş bir ailenin orada doğmuş kızı Yıldız komiser var. İşlenen cinayetleri o sorguluyor. İşlenen cinayetler bir şekilde mitoloji ile de yoğruluyor. Okurken katili bulmak adına epey bir beyin jimnastiği yaptırıyor yazar.
Eser polisiye türünde ama arka planı da oldukça zengin. İsminden ve kapak görselinden anlaşılacağı üzere mitoloji ile yoğrulmuş. Öyle göz korkutmasın çünkü mitoloji bilmeyen de rahatça okuyabilir. İstanbul Hatırası romanında İstanbul’un tarihine dair bilgiler veriliyordu. Bunda da bölüm aralarında mitolojik hikâyelere yer verilmiş. Baba-oğul mücadelesi eserin her yerine sirayet ediyor. Anlatılan mitolojik hikâyelerle de bu mücadele destekleniyor.
Bunlar dışında göç ve göçmenlik, Nazizm, faşizanlık, Almanya’da Türk olmak, arkeoloji, psikoloji, Almanya yakın tarihi, Zeus altarı üzerine okuru derin bir araştırma dürtüsü ve bu konular üzerine düşünmeye de çağırıyor kitap.
- Orada Bir Yerde – Engin Türkgeldi (Yapı Kredi Yayınları)
On kısa öyküden oluşuyor kitap. En kısası üç, en uzunu on üç sayfa. Evet, hacimce küçük öyküler belki ama etkileri öyle değil. Gerek karakterleriyle gerek mekânlarıyla çok canlı öyküler bunlar. Aslında öyküler bir şekilde birbirine bağlanmış. Bir öyküde geçen bir karakteri, bir mekânı, bir objeyi diğer öykülerde de görüyoruz. Bu da karşımıza hoş bir sürpriz olarak çıkıyor. Öykülerde terk edilmiş kasabalar, savaş sonrası tarumar olmuş şehirler, Cüceler Sarayı gibi mekânların yanında seyyahlar, köleler, cüceler, soytarılar, müneccimler, çobanlar, krallar, peygamberler göze çarpıyor. Bunlarla beraber anlatılan dünyanın sırları, kutsalları, adetleri, kuralları da öykülere ustalıkla serpiştirilmiş. Son öykü olan “İlk Görüşte Ölüm” kitaptaki öyküleri kapsayıcı, toparlayıcı bir öykü olmuş.
