İSMAİL CEM DOĞRU’YLA “ÇİÇEK KOKUSU İLLEGAL” ÜZERİNE…
Rabia Çelik Çadırcı: Yedi yıl “Ara”dan sonra Mühür Yayınlarından çıkan ikinci şiir kitabınız “Çiçek Kokusu İllegal” için kutlarım öncelikle. Bu kitap adı seçiminiz muktedirlerin güzel olanı yasakladığına, sürekli baskıladığına dair bir gönderme midir? “ağır metal kokusu” şiirinde de şöyle yer alıyor: “gününü gün etme kaygısı için karamsar, güne/gözyaşıyla başlamanın faydası bizi anlatmak/için iki sınav arası açıyor çiçek kokusu illegal” Niçin “Çiçek Kokusu İllegal” olduğuyla ilgili neler söylemek istersiniz?
İsmail Cem Doğru: Kitap adı belirleme süreçleri benim için her zaman sancılı bir serüvene dönüşüyor. Bu dosyanın oluşma fikri ülkede Gezi süreciyle belli bir aşamaya gelen ve toplum için yüksek etkili kalp yaralarının köklerini saldığını hissettiğimiz dönemleri temsil ediyor. Bu süreci tanımlamak benim şiirimin varlık gerekçesi olduğuna göre bunu yapmam kaçınılmazdı. Ancak bu tasarımın bir kurgu olarak şiirin içinde kendine yer açması da kabul edilemezdi. Dolayısıyla çalışma taslağı, o günlerin yaygın sloganlarından birinin etkisiyle böyle bir dosyanın adının “bazı şeyler kahır” olabileceğini düşündürdü. Fakat zaman ilerleyip şiirler biçimini almaya başladıkça dosyanın adının “Bay Emir Kipi” olabileceği konusunda ikna olmaya başlamıştım. Çünkü yeryüzünde hayatı şekillendiren her şey bir kararla başlıyordu ve alınan kararların ödettiği bedeller bizleri, bir emrin geri alınması kadar kolay süreçlerle tanıştırmıyordu. Örneğin Amerika başkanı bir karar aldı ve bu durum milyonlarca insanın ölümüyle sonuçlanan bir süreçle tanıştırdı dünyayı. Birileri sürekli bir karar alıyor ve uygulanmasını istiyor. Zamanla emirler insanların yerini almaya başlayınca biz karşıda bir kip silüeti görmeye başlıyoruz. Ülkemizde de tarih boyunca süreç bundan farklı işlemedi. Etrafta birçok ‘Emir Bey ve kipleri’, hatta biraz daha ileri gidince ‘kipçikler’ ortaya çıktığına tanıklık etmek kaçınılmaz hale geldi. Üstelik düşüncesine başvurduğum şair dostlarım da bu konuda olumlu görüş bildirmişti. Ancak dosya son şeklini aldıktan sonra insanın var olma biçimi için yeryüzünün dayattığı yeni koşulları ve Türkiye’de halkın bir kesimini de ikna eden otoritenin, bu koşulları işleme sokmak konusunda bu denli gönüllü olmasını betimleyecek genel bir ifade olması açısından, daha evrensel bir isme ihtiyaç olduğunu hissettim. Çiçek Kokusu İllegal başlığının, dünyada insan için iyi olabilecek her ayrıntının kişisel ve kitlesel çıkarlar uğruna yok edilişini anlatması bakımından işlevsel bir bütünlük oluşturduğunu düşünüyorum.
Rabia Çelik Çadırcı: “en çok boşluklar aradı…” “harfler nasıl kısılır…” “ölüleri ayıplıyor zaman…” “alkış bir yeni hayaliydi” “çünkü kime götürür” başlıklarıyla ve naif olduğu kadar sorgulayıcı, düşündürücü epigrafların da yer aldığı beş bölüm karşılıyor okuru kitabınızda: “Tek umudumuz tanrıya giden yolları kapsayan sayı yığınaklarından bizi sakınacak bir gelecek hayali… Bu umudu bağışla İsmail…””Çiçek Kokusu İllegal” içerisinde yer alan şiirlerinizin yaratım süreci ve poetikasıyla ilgili neler söylemek istersiniz?
İsmail Cem Doğru: Son yirmi beş yılın tanımladığı dayatmalar dünyanın geleceğiyle ilgili birtakım fikirler veriyor hiç kuşku yok ki. İnsanlar demokratik düşüncenin egemen olmaya başlamasıyla yaşam hakkının güvence altına alınabileceğine inandırıldı ve böyle bir beklenti oluştu. Hatta tarih bilmeyen insanlar için bunun aksini düşünmek aklın sınırlarıyla örtüşmeyen bir düşünce haline geldi. Çünkü iş öyle bir noktaya geldi ki medeniyet, kişisel gelişim ve demokrasi, batı kültürünün özenilmesi gereken bir dönüşüm alanı olarak topluma sunuldu. Ancak, batılı ülkeler de dahil her yapının, maliyetini başkasına yükleyebileceği konularda demokratik tavırlar sergileyebildiğini, ancak ucunun kendilerine dokunduğu durumlarda farklı kararlar alınabildiğini ortaya çıkaran testlerden geçtik hep birlikte. Avrupa mülteci söz konusu olunca insan hakları evrensel beyannamesini umursamadı. Amerika, daha ülkesindeki siyahileri korumayı bile sakıncalı bulmaya devam ediyor. Bir algı olarak bile bunun yerleşmesini istemiyor. Bizim ülkemizde de bu konularda oldukça kötü sınavlar verildi. Ama bir olay her şeyden faklıydı. Dolayısıyla Ali İsmail’in öldürülme şekli bir dönüm noktasıdır. Çünkü mutlak otorite böyle bir tutumu kesin bir dille reddetmekten kaçındı ve bu iradeyi toplumsal algı açısından mahkûm etmedi. Bunun ortaya çıkışı farklı bir umut ikliminin de geride kalması anlamına geliyordu. Bunu umut etmek kuşkusuz utanılacak bir şey. Biz insanların sokak ortasında infaz edilmesinin kalın çizgilerle reddedilip bunun müzakere dahi edilemediği bir hayatı umut ediyoruz. Bize yazık değil mi sahiden? Bu birbaşınalığın ve sahipsizliğin üstesinden gelmenin yönelimleri edebiyat içinde kendine bir alan açamayacaksa bunu nerede yapabilir? Yaşadığımız şaşkınlığın ve gerilimin şiirini daha yüksek bir sesle ortaya koymaya çalıştığımız süreç, aslında şiirin işlevini de her defasında yeniden hatırlatmalıydı. Çünkü dil bize bu olanakları veriyor. Estetik algıya ilişkin normlarla toplumsal duyarlılık normları arasında oluşan ve giderek artan mesafeye tepki, sözcüklerle anlamın ilişkisini daha gergin hale getirmeliydi ve Çiçek Kokusu İllegal bunu yapmanın mücadelesi olarak bugün karşımızda duruyor.
Rabia Çelik Çadırcı: Şiirin tarihsel gerçekliği geleceğe taşıdığına şüphe yok sanıyorum. “her bir yapraklı yonca gelin bu ülkeyi/avm yapalım diyor tüm alışveriş akımları,/her odaya üç şerit yol bir de minare gölgesi” Şiir toplumun belleği midir? Siz bu konuda neler paylaşmak istersiniz?
İsmail Cem Doğru: Sanki birbirinin rol değişkeniymiş gibi görünen ortak egemen şiir yelpazesi şiirin içinden toplumsal belleği küçük ve sevimli izler serpiştirerek söküp aldı. Modernizmle birlikte değişen insanı tanımlama biçimine ayak direyen, onu kirleten ve bu konuda tüketici işlevi yerine getiren unsurların, şiirde kazanılan mevzileri yok etmeye çalışmasında anlaşılmayacak bir şey yok. Yola çıkarken insanın daha mutlu yaşaması için kurgulanan sistemi, sistemin mutluluğu için adanan insan şablonuna eviren süreç en çok duyargayı örselemek zorundaydı, öyle de yaptı. Toplumsal duyargayı onarıp yeniden harekete geçirmeden verilen mücadele birbirini suçlama sürecini ortaya çıkarıyor. Buna şiir de dahil. Çiçek Kokusu İllegal, bir ‘toplumsal duyargayı onarma girişimidir’ aynı zamanda.
Rabia Çelik Çadırcı: “Çiçek Kokusu İllegal” bireysel ve toplumsal hafızayı canlandırmaya yönelik ya da bunu arzulayan şiirler bütünü olarak okunabilir. Diğer sanatlara göre belki de şiir, en çok sorumluluk taşıyan ve dolayısıyla şair de acının şeceresini bir bir tutandır denebilir. Neden böyledir? Şairin bireysel ve toplumsal sesi duyurma sorumluluğunu kim vermiştir? Ya da böyle bir sorumluluğu olmalı mıdır?
İsmail Cem Doğru: Şiirin bir sorumluluğu yoktur. Kimsenin de ona böyle görev yüklemek gibi bir gücü olabileceğini düşünmüyorum. Ancak unutmamak gereken en önemli ayrıntı doğada her şeyin bir işlevi olduğudur. Siz isteseniz de istemeseniz de etkin ya da edilgen bir işlevi var her ayrıntının. Bütün mesele şiire edilgen bir kimlik kazandırma arzu ve motivasyonunun nereden geldiğidir. Çünkü şiir de hayatın doğası gereği varlığını sürdürmenin etkin olmakla mümkün olabileceği bir alan. Yani, şiir bir biçim içerik bütünlüğü içinde diyalektik bütünlükle inşa edilmiş kimliğine erişebilir. Bu diğer sanat dalları için de geçerli bir önermedir. İçerik parametresini biçimin önüne taşımak ya da biçimi başat öge haline dönüştürüp içerik olgusunu önemsememek şairlerin kişisel tercihleriyle ilgili bir konu. Yine de her tercihin bir gerekçesi var. Bunu bazı şairler yetenek eksikliğinden kaynaklı bir tepkeyle ortaya koydu bugüne kadar. Yeteneğine olan inancında bir sorunu olan, o alanda kendine bir yer açmak arzusuyla donandığında şiiri kendi yeteneğine indirgemek gibi bir tavrın içine girebilir. Ya da edebiyattan farklı bir alana hizmet ediyorsa da bunu yapması bir zorunluluk haline gelebilir. Dünyayı algılama şeklimiz, hayatı okuma biçimimiz, sınıfsal farklılıklar, aidiyet olgusu ve daha pek çok ayrıntı şiiri nasıl algılayıp biçimlendirdiğimizi belirliyor. Oysa şiir için biçim ve içerik ilişkisinde denklemi doğru kurmamak eksik bir yapı ortaya çıkaracaktır. Depremde yıkılmasın diye tamamı metal bir yapı tercih ettiğinizde iklim koşullarının yaşanamaz hale getirdiği bir yapı inşa etmiş olursunuz. Eviniz soğukta ısınsın, sıcakta serinlesin diye ahşap tercih ederseniz mekanik anlamda istediğiniz sonucu alamayabilirsiniz. Şairin yeteneğiyle biçimlenecek bir işbirliği gerekiyor. Toplumsal duyarlılığı olan içeriği şiirin dışında tutmak, dilin dolaşıma soktuğu olanakları en yüksek seviyeye taşımaya odaklanmış bir biçim yönelimiyle de çelişiyor. Bunlardan birini önemseyip diğerini dışarıda bırakmak, şiiri de eksik kurmaktan başka bir anlama gelmez.
