Mahir Kavun yazdı: İFA 3. Kitap Sınırları Aşmak

Sinan Canan, İnsanın Fabrika Ayarları (İFA) III. Kitap Sınırları Aşmak, 3. Baskı, Tuti Kitap (Nefes Yayıncılık), İstanbul, Aralık 2020.

Sınırları Aşmak, Sinan Canan’ın İnsanın Fabrika Ayarları (İFA) serisinin üçüncü ve son kitabıdır. Serinin 1. kitabı Beden ile insanın diğer canlılar arasındaki konumunu tespit etmeyi, ikinci kitap İlişkiler ve Stres ile karmaşık ve üst düzey bir beyin yapısına sahip olan insanı diğer canlılarla karşılaştırarak insan ilişkilerinden strese kadar birçok konuya değinmeyi, üçüncü ve son kitap Sınırları Aşmak ile de insanı fabrika ayarlarına çekerek tabiatına uygun bir yaşam alanı sunmayı amaçlayan yazar, İnsanın Fabrika Ayarları serisiyle günümüz insanına bu konuda bir bakış açısı kazandırmayı amaçlıyor.

İnsanı; şükretmeye, elindeki imkânları fark etmeye davet eden yazar, “Öyle ya; aslında çoğumuz, başka milyonlarca insanın sahip olmak için canını tehlikeye atmaktan çekinmeyeceği nice imkânlarla donatılmışız” (s. 14) diyor.

İnsanın bir canlı olarak sürekli hareket hâlinde olmasının gerekliliğini vurgulayan Canan, Sınırları Aşmak’ta diğer iki kitabında olduğu gibi sohbet havasında akıcı bir dil kullanmaya devam ediyor. Kitapta göze çarpan birçok satır bulmak da mümkün. Göze çarpan ifadelerin bir kısmı şöyle:

“Zira insan, sınırlar içinde mutlu mesut yaşamaya değil, sınırlarını aşmaya ve yenilikler keşfetmeye ayarlı özel bir varlıktır” (s. 18).

“İnsan, karnı doyduğu zaman sorun çıkartan tek canlıdır” (s. 21).

“Ölüme yakın yaşlı insanların çoğundan, yaptıklarından dolayı ‘pişmanlıklar’ yerine yapmaya kalkışamadıkları hayalleri için ‘keşkeler’ duyarsınız” (s. 24).

“Konfor ve rahat, bizi uyuşturuyor ve beynimizin çalışmasını engelliyor” (s. 33).

“Hiç kullanılmayan özellikler zamanla zayıflayarak (tasarruf gereği) beyinde körelir ve ulaşılmaz hale gelir” (s. 36).

“Kendi yaşamına liderlik edebilen, sınırlarını zorlayabilen insanlar; var olan tüm tanımlarını esnetme konusunda antrenmanlı, deneyimli olanlar arasından çıkar” (s. 58).

“Yapamam demeyin; deneyin ve ardından doğal mucizeleri izlemenin keyfini yaşayın” (s. 74).

“Kendini bilmek en zor elde edilen bilgi, kendinle mücadele etmek en büyük savaş, kendini değiştirebilmek en devrimci eylemdir” (s. 144) gibi birçok dikkate değer ifade mevcut.

Kültürü kısaca “insanın hayvandan farklı olarak ürettiği ve nesilden nesile aktarabildiği her şey” (s. 120) olarak tanımlayan Sinan Canan, sınırları aşmakla haddini aşmanın karıştırılmasından rahatsızlık duyuyor. Yaşanılan coğrafyadan, aileye, alınan eğitimden seçilen mesleğe varıncaya kadar pek çok husus sınırları aşma konusunda insana engel olabilir. Bunu aşabilmek, rutinden kaçarak kaos yaşamak ve akışı yakalamak zor olsa da denemeye değer.

Kitap boyunca 13 görselle söylediklerini destekleyen yazar, dipnot verme konusunda da oldukça cömert (66 dipnot) davranıyor. Diğer kitaplarına sık sık göndermeler de bulunarak okuru diğer kitaplarını da görmeye/okumaya sevk ederken takındığı üslup okura tebessüm ettirecek türden. Diğer kitaptaki bilgileri yeri geldikçe özetlemekten de kaçınmıyor.

Sınırları Aşmak’ta dil öğrenmenin önemine sayfalar ayıran, birçok kavramın kökenine ilişkin bilgileri yer yer dipnot olarak veren Canan, “Koca bir ömrü tek ve ‘dar’ bir lisanla tamamlamak, deyim yerindeyse ömür israfıdır” (s. 111) ve  “Kelime kökenlerine dair merak, entelektüel bir zihnin ayrılmaz parçasıdır” (s. 112) söylemleriyle konuyu gündeme taşıyor. İnsanı diğer canlılar arasında avantajlı bir duruma getiren aklın; “… hikâyeyle çalışır” (s. 79) olması ve  “İnsanı açlık veya çaresizlik değil, anlamsızlık yıkar. Anlam varsa her zaman çare vardır” (s. 81) durumu da “Evrenleri kavrayabilecek enginlikte bir âlem olan insan zihni”nin (s. 133) düşündüğümüzden çok daha üst düzey ve karmaşık bir yapıda olduğunu kanıtlar niteliktedir.

Öğrenme, insan yaşamındaki en önemli alanlardan biridir. Öğrenmeye, bilinçli ve farkında olarak yaşamaya sık sık değinen yazar, “Bilmiyorum diyebilen aynı zamanda ‘bilmek istiyorum’ diyebilendir. ‘Biliyorum’ dediğinizde artık öğrenecek bir şeyiniz de yok demektir” (s. 89) diyerek öğrenmeye; “Hayal kurmak, çocukluk döneminin neredeyse tam zamanlı mesai konusu iken, sonra kaybettiğimiz bir beceridir” (s. 93) diyerek de öğrenme kadar hayal kurmanın da gerekli olduğuna işaret ediyor.

Prof. Dr. Sinan Canan, kitabın son sayfalarında üç kitaplık seriyi aşağıdaki 5 maddede özetliyor:

1. Harekete geçmek
2. Az yemek
3. Sosyal ilişkilerin önemi
4. Stresi yönetebilmek
5. Sınırları zorlamak

İFA serisini nasıl yazdığına da değiniyor ve “Her şey niyetle başlar. Tüm değişim, devrim ve dönüşüm hamlelerinin ilk tohumu niyettir” (s. 94) diyor. Okuru; “LÜTFEN, bu kitapta ve diğer kitaplarda yazılan hiçbir şeye peşinen inanmayın” (s. 165) diyerek ikaz ediyor.

Sinan Canan’ın İFA serisi Beden ile başlar, İlişkiler ve Stres ile devam eder. Son kitap Sınırları Aşmak ile söz konusu seri biter. Günümüz dünyasında insan üzerine düşünmek, insanı tanımak ve farklı bilgiler edinmek isteyen hemen herkese bu üç kitaplık İFA serisi önerilebilir.

Bu tarz (bilimsel) kitapları okumak genel olarak sıkıcıdır. Bunu yenmeyi başaran yazar, sadece iyi bir akademisyen değil aynı zamanda iyi bir yazar olarak da okunmaya değer.