Sanılanın ya da benimsenenin aksine, gerek yazması gerekse okuması en meşakkatli yazın türüdür öykü. Zira öyküde, sağlam, edebi bir dile erişebilmek, ahengi yakalayabilmek ve vuruculuğa varabilmek, pek de kolay olmayan ince bir husus. Usta şair ve yazar Julio Cortazar, 1970 yılında yayımlanan Casa de Las Americas (Amerika Evi) dergisi için yazdığı Algunos Aspectos del Cuento (Öykünün Bazı Yönleri) adlı makalesinde, boksu çok seven, Arjantinli bir yazar arkadaşının kendisine şöyle söylediğinden bahsediyor : “Etkileyici bir metin ve okur arasında yaşanan bu mücadeleyi, roman hep sayıyla kazanır, oysa öykünün bu maçı nakavtla alması gerekir.”
Romancılığı ile dünya edebiyatında kendine altın taht edinmiş bir başka usta isim olan William Faulkner ise bu konuda biraz daha sert bir çıkış yaparak, ayakta alkışlanası bir tespitte bulunuyor : “ Bir sanatçı öyküde ve şiirde çuvalladığında, roman yazmaya başlar! “
Cabadan yükümlülüklere tahammülü kalmamış, sabırsızlığı istemsizce kendine yaren kılmış, hayatın olanca yükünü var gücüyle omuzlamış olan günümüz insanının ilgisini çekebilmek adına bence öyküler oldukça cazip bir seçenek. Hal böyle olunca da, ihtiyaçtan ötürü doğal olarak öykücülükte yeni yönelimler ortaya çıkıyor. Zamane ruhuna uyum sağlama çabası güden, kısa ve keskin kurgularla sunulmuş, az cümleler ile derin etkiler bırakabilen öyküler meydana getiriliyor.
İşte Gamze Arslan da, yeni nesil öykücülüğün başarılı isimlerinden biri. Burada kullanmış olduğum başarı kelimesi bir öznellik teşkil etmesin, çünkü kendisi Çerçialan adlı bu öykü kitabı ile 2016 yılı Yaşar Nabi Nayır Öykü Ödülü’nü göğüsleyerek, mevzubahis başarı öznelliğini, nesnelliğe çevirmiş bir isim.
Çerçialan, içerisinde 7 öykü barındıran, toplamda 70 sayfadan oluşan, çarpıcı, ürpertici, sert ve cesur bir kitap. Bu yönüyle; kuş, kelebek, martı, deniz, çiçek, böcek betimlemeleri ile yoğrulmuş standart öykülerden sıkılan ve tabularını yıkmak isteyen okurlara, oldukça farklı ve orijinal bir alternatif sunacak türden. Bir tutam sürrealist, bir tutam absürd, bir tutam fantastik, bir tutam da yeraltı edebiyatı dokunuşları ile vücuda gelmiş enteresan öyküler…
Öykülerinin başköşesine oturttuğu, inek, fare, geyik, heykel, küf, insan parmağı gibi sıradışı karakterler aracılığı ile genel anlamda kadın dramlarını irdeliyor Gamze Arslan. Ama ezilmiş ve bu ezilmişliğin altında kendini kaderine terketmiş kadınlardan ziyade, güçlü, dirayetli, “Yıkılmadım ayaktayım!” narası atan kadınlar bunlar. Acıları, eziyetleri, zulümleri unutmak, ruhlarını ve bedenlerini sağaltmak adına, zekice intikam planları yapan, hoyrat, asi ve gözünü hırs bürümüş kadınlar. Umutlarının tükenmesiyle başka çıkar yolları kalmayan bu kadınların zihninden dökülüp ellerinde tezahür eden şiddet eğilimleri ise, öykülerin hüznüne kendini kaptıran okurlar için çok net bir devinim niteliğinde.
Gamze Arslan bir röportajında bu hususu şu cümlelerle açıklıyor : “Şiddet dili, acıyı ve sonunda gelen özgürleşmeyi ironik hale getiriyor bana göre. Yani belli bir bilinçle seçmedim, döküldü ve yolunu buldu su…”
Öykülerin tamamına, kelime oyunları ve süslemelere gereksinim duyulmayan, günlük bir konuşma dili hakim. Günlük dediğime bakmayın, buna rağmen son derece özgün, son derece nev-i şahsına münhasır.
Dudu ile Nimet adını taşıyan ilk öykü, henüz ilk satırlarında yakalayıp, içine çekiyor okuru. Sırma saçlı, iri dudaklı, doğurmaya müsait geniş leğen kemiklerine sahip, rakıya hayran, Nimet’e vurgun genç bir taşra kadınıdır Dudu. Dudu’nun saplantılı sevgisi, bu sevgisinin köye gelen Çerçi Cevat ile öfkeye evrilmesi ve akabinde bu öfkenin yarattığı yıkım ise öykümüzün temel basamakları. Babası Yozgat’ın Çerçialan köyünden olan Gamze Aslan’ın taşra hayatına yabancı olmadığı, oraların geleneklerini ve yaşam tarzlarını bildiği, öykünün seyrinden ve içerdiği yöresel sözcüklerden açıkça anlaşılıyor. Yine bu öyküde metin içi alıntılardan yararlanarak okuru Ahmed Arif ile buluşturması ise takdire şayan bir güzellikti:
“Aymışam yarı gece,
Seni bulmuşum sonra.
Seni kaburgamın altın parçası,
Seni dişlerinde elma kokusu,
Bir daha hangi ana doğurur bizi.”
Küf Korkusu Olmalı İnsanda adlı ikinci öykü, biricik dostları farelerle birlikte yaşayan, eğitimsiz, çalışmayan, şen dul bir kadın ile farelerden korkan, eğitimli, meslek sahibi ve bekar komşusu Nezile arasında cereyan eden ilişki etrafında dönen çok katmanlı ve vurucu bir öykü. İsminden de anlaşılacağı gibi, içerisinde küf başta olmak üzere birçok metafor kullanılmış ama bunlardan dikkatimi en cezbedeni küsen çiçeğiydi. Malumunuz küsen çiçeğine dokunulduğunda küser ve birkaç saniye içerisinde yapraklarını kapatır. Bu dışarıdan müdahale devam ettiği vakit dikenlerini çıkarır. Bizim şen dulumuzu da bundan iyi, hiçbir metafor anlatamazdı.
Bimka ise, büyülü gerçekçiliğin ışığında satırlara dökülmüş bir öykü. En temiz aşkların, en bakir sevdaların bile günümüzde nasıl taş kesildiğini, bizzat iki heykelin ağzından okuyoruz. Bu öyküde not alınması gereken bir husus var ki o da Sovyet yazar G. Troyepolsky’nin 1971 yılında yazdığı White Bim Black Ear adlı eseri. Metinde oldukça yer tutan bu eserin merhamet üzerine işlenmiş çok güzel bir teması olduğu vurgulanmış.
Yalnızlık temalı, Allah’a Ciddi Düşünüyoruz adlı dördüncü öyküde, aniden lal kesilen ve bu talihsizliğini Allah’a ettiği İngilizce küfürlere bağlayan bir genç çıkıyor karşımıza. Bu durumdan ders çıkarmak söyle dursun bilakis küfürleri layığıyla öğrenebilmek için İngilizcesini ilerleme yoluna giden gencimizin, hayattaki rol modeli ölen babasıdır aslında. Bu travmatik örgünün arka planında ise yabancı dillere olan özentinin, dilimize verdiği ve vereceği zararlar yatıyor.
Ve gelelim kitabın en aykırı öyküsüne : Kırk Bin Geyikli Derviş. Aykırıdan kastım, öykünün içeriği elbette değil. Diğer altı öykü ile bariz tezat teşkil etmesi açısından bir aykırılık bu. Dört tane sert öykünün üzerine yumuşacık, ruhu dinlendiren bir deneyim sunuyor okura. Annesi Kırşehir Hacıbektaşlı olan yazarımızın bu öyküsünde de gözlem ve duyumlarından yararlandığı çok aşikar. Öncelikle metnin altyapısı son derece sağlam. Antik Yunan trajedilerini, Alevi mitoslarını, dinleri ve kültürleri kapsayan oldukça geniş bir yelpazeden beslenmiş.
Alevi Bektaşı kültüründe geyik önemli bir yere sahiptir. Pir-i Sani Abdal Musa’nın geyik donuna (kılığına) girdiğini bilmeyen yoktur ki bu kökleri Gök Tanrı ve Şaman inancına dayanan bir olgudur. Pir Sultan Abdal’ın dizelerine bile girmiş, üstüne daha ne söylenebilir :
“Haberim duyarsın geyikler ile,
Yaramı sararsın şehidler ile,
Kırk yıl dağda gezdim geyikler ile,
Dost senin derdinden ben yana yana.”
Bunlar haricinde, Hristiyanlıkta, Noel Baba olarak bilinen Aziz Nikolaos’ın simgesidir geyik.
Dede Korkut Hikayelerinde, Bamsı Beyrek’e yeniden doğuşu müjdeleyen habercidir geyik.
Kazak Türklerinde İslamiyetin yayılmasından sonra, 12 Hayvanlı takvimde domuzun yerini, yerle yeksan edendir geyik.
Kimbilir belki de Yaşar Kemal’in anlattığı gibi, Gavurdağları’nın sarp kayalıklarında, Halil’ in ölümüne peşinden koştuğu, uğruna gözünün Zeynebini bile görmediği gizli sevdasıdır geyik.
Öykümüzdeki geyikler ise, babasından el alan ve el vermek için kaya oyuğu çilehanesinde kırk gün kırk gece gün sayan ancak tüm çabalarına rağmen dervişliğin teğet geçtiği Ali Seyit’in tek umuduydu. Ali Seyit ile ocakta kul olmaktansa, münafık olarak yaftalanmayı kabul eyleyip, köyü terk eden oğlu Hüseyin Rıza’nın kaderi nelere gebe bir bilseniz.
Kırk bin insan, kırk bin geyik, kırk bin geyikli derviş…
Kasapta Kesik Parmak yine büyülü gerçekçilik izleri taşıyan bir metin. Evliliği bitmiş bir kişinin isyankâr yüzük parmağı başrolde. Yan rolde ise, yüzük parmağı kadar asi bir ruha ve şansa sahip olamayan ayak serçe parmağı var. İsyan etmeyi bir türlü beceremeyen serçe parmağı da ne yapsın, kendince bir nasır oluşturur, patlatıp kanatır ve intikamını alır sahibinden. Burada ise fonda, boşanma ve sonrası masaya yatırılıyor.
Kapanış öykümüz olan Tüzen Söz’de ise sıradan bir aileye konuk oluyor ve anne – evlat hesaplaşmasına tanıklık ediyoruz. Bu öyküde bir anlamda öykü içinde roman okuyoruz. Annesi ile babası ayrılınca ikilemde kalan ve anne baskısı altında kendini romanlara veren bir genç kızımızın hayatı, okuduğu cinayet romanına paralel bir seyir sürüyor. Okura, ezilen kadın portresinin görünmeyen yüzünü yansıtan öyküyü okurken, isminden, güzelliğinden ve cazibesinden olsa gerek, romanın kahramanı Cahide’yi Cahide Sonku olarak tahayyül ettim zihnimde. Demek ki bu Cahideler hep güzel, hep can yakıcı…
“Cahide bir aşk masalı
Cahide bir senaryo
Cahide sahne
Bu bir efsane.”
Çerçialan’ın, alanında çok başarılı bir kitap olduğunu söyleyerek, daha fazla kitlelere ulaşmasını temenni ediyorum. Nihayetinde böylesi sıradışı metinler kolay oluşmuyor, bu denli güçlü kurgular, bu denli bir anlatım ustalığı büyük bir alkışı layıkıyla hak ediyor…
