Soner Aydın yazdı: Aynalar ve Denizler yahut Büyüklere Masallar

‘‘İnsanlar kıyıcıydılar, kitaplara kaçtım.

Kelimelerle munisleştirmek istedim

düşman bir dünyayı.’’

-Cemil Meriç

Sanatın konusu ne olursa olsun, biçimi nasıl bir yüzeyde şekillenirse şekillensin daima insana dokunan, onunla ayakta kalan bir yanı vardır. Olaylar değişir, fikirler farklı dillere, duygular farklı renklere bürünerek muharririn kalemine dolar. Farklı kesimlerden yazarları buluşturan bir maden olarak insanın özünde yatan cevhere, hastalığa, arayışa bilhassa değişmeyen yanlarına, kendilerine has tekniklerle temas eden metinler/yazarlar evvela okurun zihninde sonra kanon içinde kendine yer bulur.

Şartlardan bağımsız olması düşünülemeyecek şekilde dönemsel olarak yazarın ve okurun bir metinden bekledikleri çoğu zaman kesişir. Sözgelimi kapitalist toplumlarda bir kaçış edebiyatı olarak büyülü gerçekçiliğin tavan yapması bu sebepledir. Gelgelelim çoğu kimseye göre en politik metinler de bu sebepten onlardır. Gerçeküstü metinlerde kurulan dünyaya karşı yazarın inancı ve inandırıcılığı temel görevi yüklenir. M. Fatih Kutlubay’ın geçtiğimiz şubat ayında raflarla buluşan ikinci öykü kitabı ‘Ben Denizlerden Hangisiyim?’ bu inanç ile kurduğu dünyayı sarsılmaz bir şekilde yüklenenlerden. Kitap, yazarın, büyük çoğunluğu dergilerde yayınlanan sekiz hikâyesini bir araya getiriyor. Kutlubay ilk kitabı Misak’ın Aynaları’ndan sonra kökenlerine biraz daha inerek yarattığı büyülü dünyanın sınırlarını daha da genişletmiş. Aslen Kafkas kökenli olan Çukurovalı yazarın ilk kitabında baskın olan Akdeniz kültürü yerini tamamen olmasa da ağırlıklı olarak Kafkas kültürüne/Nart mitolojisine ve gezip gördüğü yerlere bırakmış olduğu söylenebilir. Fakat bu söz okurda homojen konu/biçim beklentisi yaratmamalı. Örneğin kitaba adını veren öykü diğer metinlere nazaran, gerçeküstü ögelerin az oluşuyla dikkat çekiyor ve daha gerçekçi bir zeminde, kadın bir karakter üzerinden seyrediyor. Belki homojen olanın Kutlubay’ın kendine has üslubu olduğundan bahsedebiliriz. Çünkü ayırt edici bir anlatıma sahip Kutlubay öyküleri yaslandığı poetika ile büyüklere masal anlatmayı seçmiş denebilir. Bu “büyüklere masal anlatmak” ifadesini “hayatın gerçekliğinde boğulmuş modern insana bir dinlenme yeri göstermek, serin ve güzel bir ağaç altında dinlenme imkanı vermek” olarak da okuyabiliriz.

Mağrip, Isfahan, İskenderiye ve Karaçay yazarın etkilendiği ve öykü dünyasını şekillendiren coğrafyalar. Yazarın evvelinde sinema ve gezi yazıları yazıyor olması öykülerini doğrudan etkileyen bir unsur olarak karşımızda duruyor. Kutlubay’ın sinemaya duyduğu ilginin metinlerini biçimsel anlamda, yaptığı gezilerin ise kurmaca atmosferini yaratmada etkili olduğunu söyleyebiliriz. Kendisi bu durumu ‘Yolda olmak benim için hikâye toplamak’ şeklinde özetliyor. Örneğin ‘Kan Bağı’ öyküsü Kutlubay’ın İran gezisinden yola çıkarak yazmış olduğunu görebiliyoruz. Zira Kutlubay İran’a yaptığı yolculuğu Alandayız dergisinde gezi yazısı olarak da aktarmıştı. Yine ‘Kuyruk Doğdu Tuz Nehir Kuyruk Doğdu Bal Kuyusu’ hikâyesi kısaca hırslarıyla imtihan olan falcı çırakları üzerinden ilerleyen bir fal öyküsü. Bu öyküyü okuyunca eski zamanlarda yazılmış falnâmeler geliyor zihnimize. Bilindiği üzere Falnâme geleneği edebiyatımıza İran’dan gelmiştir. Falın nasıl bakılacağına dair usulü erkanın, bu işin sırlarının anlatıldığı falnâmeler o denli yaygınmış ki Orta Farsça döneminde basılan Kur’an’ı Kerim’lerin sonunda bile yer almıştır.

‘‘Fal insana bir kader çizemezdi evet ama kader yolunun binlerce yolundan açığı kapalıyı, uzağı yakını, hayrı şerri hatırlatırdı. Umuttu işte.’’

Fatih Kutlubay öykülerinin gerek ele aldığı konulardan gerek de toplumsal âdet ve inanışların metin aralarında sık rastlanmasından dolayı destan, mit ve gelenekten beslendiğini söyleyebiliriz. Kitabın isminden de anlaşılacağı üzere zıtlıklar ve kahramanlar arası ikilikler üzerine kurulan bir hikâye dünyası var karşımızda. Bu ikilikler kimi zaman kabileler (Medellin ve Meşika) ve dağlar (Murgzar ve Mahizar) arasında da karşımıza çıkarak katmerlenebiliyor. Hatta sık rastlanan uyku imgesiyle gerçek ve gerçeküstü arasında okurunu götürüp getiren Kutlubay bunu bir yöntem olarak sahiplenmiş. Bu med-cezir hali hikâyeleri doygun kılarak, okuru, dikkatini diri tutmaya zorluyor ve yazar okurunu bir anlamda geliştiriyor. Bunu yaparken abartıya, söz oyunlarına ve gösterişe kaçmadan yani metnin akıcılığını sekteye uğratmadan yapmak esas mesele. Yazarın bunu başarmış olduğunu görmek edebiyat dünyamız için oldukça sevindirici.

Ben Denizlerden Hangisiyim? kitabında bahse değer şekilde rastladığımız bir diğer husus Nart destanı. Nart destanı Adige, Abhaz, Karaçay, Çeçen ve İnguş gibi Kuzey Kafkasya halklarının ortak ürünüdür. Nart sözcüğü Adige dillerinde gözünü budaktan esirgemeyen, Asetince’de ise iri yapılı, güvenilir, kahraman anlamına gelir. ‘‘Bir Bulut Asılı İhtiyar Dağı’nda’’ öyküsü Nart ülkesi Tırna’nın melikesi Seteney Hanım’ın devlerle girdikleri savaşta yaralanması ve tedavisi için çalınıp kullanılan ejderha yumurtasının başlarına bela olmasını konu alır. Yazar birçok öyküsünde yaptığı linear anlatımı ana izleği bozmadan bu öyküsünde de yapar.

Madem Nartlar dedik. M. Fatih Kutlubay’a kendi hikayesinde başarılar dileyip Jake’nin oğlu Jema’nın (bed)duasıyla sözü bitirelim:

‘‘Koca Tanrım! Nartların bu zalim geleneğinin son kurbanı ben olayım. Elden ayaktan düşen son kurban. Son uğurlanan. Yoksa bu Nart milleti şu kadeh gibi gözlerden silinip gide.’’