“…Yeni edebiyat, Mısır hayatının temel gerçeği olan ‘emperyalizm ahtapotu’ ile mücadeleyi yeterince ifade edip etmediğine, işçi sınıfının hayatını yansıtıp yansıtmadığına göre yargılanmalıydı. Bu ışık altında ifade biçimleri sorunu önem kazandı. Bu edebiyatı savunanlar, ifade ile gerçeklik arasındaki kopukluğun gerçeklikten kaçışın bir belirtisi olduğunu öne sürdüler. Halk hayatını yansıtan ama Arapça günlük konuşma dilini kullanmaktan kaçınan Necip Mahfuz onlara göre gerçek hayat karşısında belirli bir yabancılaşmayı sergilemekteydi…” (1)
Necip Mahfuz, otuzdan fazla romanı, üç yüzden fazla öyküsü olan bir yazar. 1988 Nobel Edebiyat Ödülü’ nü alan Necip Mahfuz, eserleri ve düşünceleri nedeniyle ülkesinde baskı gördüğünde bile ülkesini terk etmeyip yazdıklarının arkasında durmuş ve her koşulda ülkesinde kalarak halkına, ülkesine bağlılığını göstermiş.
Yazarın “Kuştimur Kahvehanesi” adlı eserinde, Kahire’ nin varlıklı semtlerinden Abbasiye’ de büyüyen beş arkadaşın yetmiş yıl süren dostlukları anlatılıyor. Bu beş dosta ilişkin anlatılanlar, hem bireysel hem de birbirini bütünleyen hikâyeler. Beş dostun hikâyelerine hayatlarındaki insanların hikâyeleri de eşlik ediyor. Necip Mahfuz, beş kahramanın yetmiş yıllık dostluk hikâyelerini anlatırken; siyasal, sosyal, kültürel, ekonomik, tarihi anlamda büyük değişimler, yıkımlar yaşayan Mısır toplumunu da anlatmayı ihmal etmiyor.
“…Tanışıklıkları 1915′ te başladı. Okula beş yaşında girdiler ve okuldan dokuz yaşında çıktılar. Hepsi de 1910 yılının farklı aylarında doğmuşlardı. Bugüne kadar doğdukları yerden hiç ayrılmadılar -ve hepsi de Bab el-Nasr Mezarlığı’ na gömülecekti. Kimisi başka yerlerde yaşamak için taşınsa, kimi ölüp gitse de, beş arkadaş birbirini hiç terk etmemiş, dostluk bağları hiçbir zaman gevşememişti. Bu kadar can dostu olmalarını ne zamanın akışı ne de yaşanan talihsizlikler değiştirebilmişti – aralarındaki sınıf farklılıkları bile etkileyememişti. Bu, tüm mükemmelliği ve ebediyeti içinde barındıran bir dostluktu – beşi biri, biri de beşi olmuştu… ” (s.6 )
Romana ismini veren Kuştimur Kahvehanesi, zamanla kahramanların ana mekânı oluyor. Ama öncesinde, Sadık, Hamada, İsmail, Tahir ve kahraman anlatıcı, Hastane Meydanı’ nda, Muhtar Paşa Sokağı’ yla Bahçelerarası Sokağı’ nın ortasındaki İbrahim Amca’ ya ait alandaki uzun, ince hurma ağacının yanında yaşamlarına ve pek çok konuya dair sohbet ediyorlar.
Roman kahramanlarından Sadık, parayı hayatının merkezine koyup iş adamı olmak için çabalıyor. Tahir, edebiyata ilgi duyup bu uğurda her türlü zorluğa göğüs geriyor, türlü engelleri aşarak yazar olma amacına ulaşıyor; Hamada, arzularının peşinden gidip ehli keyf bir hayat sürüyor; İsmail, Mısır’ daki siyasi hayata aktif olarak katılıyor. Anlatıcı ise tüm yaşananları biz okuyuculara anlatıyor.
Romanda, bu beş dost, kimi zaman kendileri konuşturularak kimi zaman da kahraman anlatıcının izlenimleriyle anlatılıyor. Yazar; büyük toplumsal, siyasal çalkantıların yaşandığı 1910-1980 yılları arasındaki yetmiş yıllık dönemde, kahramanların düşünsel ve duygusal değişimlerine, başarı ve başarısızlıklarına, aşklarına, aile hayatlarına ustaca ayna tutuyor.
Necip Mahfuz’un son romanında, derin felsefi ifadeler, yaşama ilişkin ciddi irdelemeler, tespitler ve analizler de mevcut. Ama romanın en önemli yönlerinden biri yıllara meydan okuyan bir dostluk hikâyesi olması ve beş dostun Kuştimur Kahvehanesi’ nde bütün içtenlikleriyle birbirlerine açılıp dertleşerek, şakalaşarak dostluklarını yetmiş yıl sürdürebilmeleri.
Beş dostun, yetmiş yıl boyunca Kahire’ de neler yaşadıklarını, dostluklarını nasıl sürdürdüklerini öğrenmek istiyorsanız, Necip Mahfuz’ un son romanı “Kuştimur Kahvehanesi”ni okumanızı tavsiye ederim.
- Arap Halkları Tarihi, İletişim Yayınları, Albert Hourani, İstanbul, 2000, s.464
- Kuştimur Kahvehanesi, Kırmızı Kedi Yayınevi, Necip Mahfuz, İstanbul, 2005
